بررسي ساختار فضايي و تغييرات كاربري اراضي شهر نوشهر از روند مهاجرتها براي توسعه آينده شهر

بررسي ساختار فضايي و تغييرات كاربري اراضي شهر نوشهر از روند مهاجرتها براي توسعه آينده شهر

بيان مسئله

مهاجرت همانند شهرنشيني پديده اي است كه ريشه در تحولات اجتماعي جوامع انساني دارد و يكي از عوامل مهم در تحولات و  افزايش جمعيت شهرهاست . ليكن مهاجرت انبوه و مستمر از مناطق روستايي و شهرهاي كوچك به شهر هاي بزرگتر كه به عنوان پديده اي جديد در سطح جهان مطرح شده است ناشي از عملكرد انقلاب صنعتي  است . به دنبال انقلاب صنعتي در قرن هجدهم و رشد سريع توليدات صنعتي و چرخش اساسي در اقتصاد شهرهاي بزرگ و افزايش چشمگير درآمدهاي شهري ، ميزان مهاجرت شدت يافته و باعث رشد سريع شهر نشيني گرديده است .

ليكن اين پديده در كشور ما از دوره صفويه و با دادن القاب به اصناف شهري و تحقير جامعه روستايي آغاز شده و پس از كودتاي 1299 و به دنبال تغيير حكومت و شروع مناسبات سرمايه داري ، در الگوي عملكردي شهرها تغييرات و دگرگونيهايي پديد آمد و شهرها از حالت نسبتا يكنواخت و مشابه قبلي ، كه عمدتا به صورت مركز ايالتي حكومت ، مركز ارتباطي ، پيشه وري و توليد و بالاخره شهر مذهبي و زيارتي بودند (هر چند گاه همه اين عملكردها را با هم داشتند ) خارج شده و شرايط و عملكردهاي جديد و متنوعي بر آنها حاكم شد .

مسلما اين تنوع و تمركز عملكردها با خود ، اشتغال هاي جديد و امكان جذب نيروي كار را به همراه آورد . حاصل اين پويش طبيعتا مهاجرت نيروي كار به شهرها و توسعه و گسترش فضايي شهرها بود كه به رشد بطئي و رشد شتابان شهرها منجر شد . پس از اصلاحات اراضي و به دنبال بالا رفتن قيمت نفت يعني اواخر دهه چهل و اوايل دهه پنجاه در شهرها دگرگونيهاي سريع و وسيعي روي داد كه حاصل بسط و گسترش مناسبات سرمايه داري ناشي از بالا رفتن قيمت نفت و مشاركت و ادغام بيشتر ايران در بازار جهاني بود . حاصل فعاليتهاي فوق تمركز بيشتر سرمايه و فعاليتهاي اقتصادي در شهرهاي بزرگتر و بخصوص متروپل بود كه موجب تمركز و دگرگوني ساخت اشتغال ، پيدايش و بسط سريع بعضي از حوزه هاي اشتغال گرديد . همچنين با كاهش نقش كشاورزي و مازاد آن در اقتصاد كشور و فروپاشي روابط سنتي توليد و عدم جايگزيني روشها و مناسبات جديد توليد به جاي آن موجب تشديد مهاجرت از مناطق روستايي و شهرهاي كوچك و متوسط كه در توزيع درآمد ، سرمايه و اشتغال سهم كمتري داشتند ، به شهرهاي بزرگتر و به خصوص به متروپل آغاز گرديد . ( اعتماد ، 1363 ، صص 107 ، 97 ) . بدين ترتيب تعداد جمعيت ، اندازه و كالبد شهرها افزايش يافت و تعادل نظام شهري بهم خورد و كشور با پيدايش و تقدم و تسلط نظام تك شهري مواجه گشت .

به طوري كه تعداد زيادي از مراكز شهرهاي بزرگ كشور نتوانستند خود را با هجوم ناگهاني و غيره منتظره مهاجران تطبيق دهند ، در نتيجه شهرها به طور ناموزون توسعه فضايي پيدا كردند . گسترش فضايي شهر بدون توجه به توانهاي آن ، ضايعات و عواقب زيست محيطي خطرناكي را از جمله تغيير كاربري اراضي شهري ، كاهش منابع آبهاي سطحي و زير زميني ، آلودگي هوا ، كاهش فضاي سبز و سرمايه گذاري سنگين براي خدمات زيربنايي ( آموزشي ، بهداشتي ، اشتغال ، مسكن و غيره ) در پي خواهد داشت . و بدين طريق تعادل در روابط ميان انسان و محيط زيست شهري بهم مي خورد.

وجود چنين عواملي از يك سو ، ارتقا و تكامل مفاهيم توسعه و حفاظت محيط زيست و از سويي ديگر جهاني شدن دامنه و شدت آثار تخريب محيط زيست چون در سطح كشورهاي جهان مشترك است ، منجر به پيدايش مفهوم توسعه پايدار شده است .

شهر نوشهر يكي از شهرهاي بندري و كوچك كشور مي باشد كه گريبانگير مشكلات عديده ايست كه معلول مهاجرت مي باشد . رونق اقتصادي شهر ناشي از فعاليتهاي بندري و اعطاي مركزيت شهرستان به اين شهر در سال 1327 باعث مهاجرت عده زيادي از جمعيت مناطق روستايي بخش كجور¹ شهرستان نوشهر و نيز ساير مناطق كشور به آن شد . و همچنين انتخاب نوشهر به عنوان يكي از مراكز تفريحي و گذران اوقات فراغت خانواده پهلوي در دهه 1340 ، موجب رونق مضاعف و تشديد جاذبه هاي مهاجرپذيري آن گرديد . بطوريكه در طول پنج دهه گذشته ، جمعيت شهر نوشهر نزديك به 14 برابر شده است . از 2717 نفر در سال 1335 ب 42175نفر در پايان سال 1385 افزايش يافته است . و همچنين در طول پنج دهه گذشته 3 محله جديد شهري تشكيل و 7 روستا نيز به بدنه اصلي شهر نوشهر ادغام گرديده است كه دليل اصلي گسترش فضايي و تغييرات كاربري اراضي مهاجرت بوده است . شهرنشيني و توسعه شهري در نوشهر با توجه به موقعيت جغرافيايي خاص خود يعني  ، واقع شدن در ساحل درياي خزر و زمينهاي زراعي و باغات مركبات و عدم اجراي برنامه ريزي شهرسازي، موجب تخريب باغات و مزارع اطراف شهر و تغيير كاربري اراضي كشاورزي به اراضي شهري ، اتصال آباديها و روستاهاي اطراف شهر به پيكره اصلي شهر نوشهر ، ايجاد محلات جديد ، آلودگي آبهاي زير زميني و جاري ، سرمايه گذاري سنگين جهت خدمات زير بنايي ( اشتغال ، مسكن ، بهداشت و غيره ) شده است .  اين عوامل كه بهينه سازي مقوله توسعه پايدار را با مانع روبرو مي كند تا با ارائه راه حل مناسب از گسترش فضايي و تغييرات كاربري اراضي و نابودي زمينهاي كشاورزي اندك جلوگيري نمايد .

( زنجاني ، 1380، ص 148 )