پايان نامه كارشناسي بررسي جامعه شناسي قيام امام حسين و علل ماندگاري آن 

مقدمه

در بين وقايع مختلف تاريخ اسلام واقعه اي به گستردگي، نفوذ و ماندگاري عاشورا به ندرت مي توان يافت. اكنون مراسم سوگواري عاشورا علاوه بر ايران و عراق كه مركز تجمّع شيعيان هستند، در لبنان، مصر، افغانستان، پاكستان، قفقاز و آذربايجان، هند، كشورهاي حوزه خليج فارس، يمن، تركيه و حتّي كشورهاي جنوب شرقي آسيا همه ساله با شور و شكوه فراوان برگزار مي شود. چنين واقعه اي با نقش وسيعي كه در حيات ديني كنوني بسياري از جوامع مسلمان دارد شايسته آن است كه از زواياي مختلف مورد مطالعه قرار گيرد تا هر چه بهتر شناخته شود.

ما در اين نوشتار مي كوشيم از زاويه اي نسبتا جديد يعني از ديد «جامعه شناسي» به اين جنبش بنگريم. به طور كلي ابعاد مختلف مطالعه قيام عاشورا به اين قرار است:

بُعد تاريخي: تاريخ مي كوشد اصل ماجرا را آن طور كه اتفاق افتاده روايت كند. در واقع اين بُعد، مهم ترين وجه در هر مطالعه قيام عاشورا است، چرا كه اكنون اين قيام، واقعه اي تاريخي محسوب مي شود و هرگونه مطالعه درباره آن، كاملاً نيازمند اطلاعاتِ تاريخي صحيح و كافي است.

بُعد كلامي: كلام علمي است كه به دفاع عقلاني از گزاره هاي ديني مي پردازد. در رابطه با عاشورا، شيعيان بسياري كه حركت امام حسين را حق دانسته و لشكر مقابلش را باطل، با بحثهاي مختلف در مقام دفاع از اين حق و زنده نگه داشتن آن برآمده اند.

بُعد جامعه شناختي: جامعه شناسي در پي اين است كه تأثير نيروي جامعه را كه نيرويي مستقل از تك تك افراد و خارج از كنترل هر يك از آنهاست بر كُنشهاي افراد بسنجد و با اطمينان قابل قبولي بتواند وقايع اجتماعي آتي را پيش بيني نمايد. به عبارت ديگر، «جامعه شناسي به دنبال يافتن قاعده كلي رفتار انسانهاست تا با كمك آن، تونايي پيش بيني و كنترل وقايع اجتماعي را بيابد و با به كارگيري تجربه علمي به كشف روابط ميان پديده ها نايل شود.

در ارتباط با قيام عاشورا، جامعه شناسي مي تواند در شناسايي عوامل و نيروهاي اجتماعي مؤثر بر اين واقعه به ما كمك كند.

بيان مسئله

حركتهاي جمعي در جامعه شناسي با اصطلاحات مختلفي چون انقلاب (revolution)، شورش (rebellion)، جنبش اجتماعي (socail movement) و كودتا نام برده مي شوند. از آنجا كه قيام حسين بن علي عليه السلام حركتي جمعي بود در ابتدا بايد مشخص شود كه جزء كدام دسته جاي مي گيرد. بدين جهت كه در حركت امام تغيير ساختار سياسي و اجتماعي مد نظر بود، حركت ايشان نمي تواند شورش يا كودتا تلقّي شود؛ چرا كه كودتا گرفتن حكومت توسط عده اي محدود به زور اسلحه است و در آن هيچ جنبش مردمي وجود نداردو شورش نيز چنانچه هدف سياسي داشته باشد به دنبال تغيير رژيم حاكم است نه تغيير كل ساختار سياسي، لذا قيام حسين بن علي عليه السلام با ويژگيهايي كه داشت تنها مي تواند انقلاب يا جنبش تلقّي شود.

در تعريف انقلاب نظريات مختلفي وجود دارد، امّا تعريفي كه تا حدي فصل مشترك ساير تعاريف است از آنتوني گيدنز (Giddens)، جامعه شناس معاصر انگليسي است. وي مي گويد:

«انقلاب عبارت است از تصرّف قدرت دولتي از طريق وسايل خشن به وسيله رهبران يك جنبش توده اي، به منظور استفاده از آن براي ايجاد اصلاحات عمده اجتماعي.

مطابق اين تعريف قيام امام حسين عليه السلام از آنجا كه به تصرّف قدرت دولتي و نيز ايجاد يك جنبش عمومي نينجاميد، نمي تواند انقلاب تلقّي شود.

فهرست مطالب

مقدمه     1

بيان مسئله            2

اهميت و ضرورت موضوع   6

اهداف كلي           9

تعاريف نظري       9

ادبيات پژوهش       11

1. در خواست بيعت از امام حسين(ع)   12

2. گوهر اخلاق     15

3. تقاضاي كوفيان از امام حسين(ع)     16

4. اصلاح وضع موجود        18

5. تحول در ساختار حكومت  19

6. احياء امر به معروف و نهي از منكر 22

دلايل قيام امام حسين از زبان استاد مطهري        23

مفهوم عبرت         28

عاشورا بهترين سوژه عبرت تاريخ اسلام است     29

عوامل عبرت در تاريخ        30

چرا عده اي ثابت قدم نيستند  ؟            30

دنيا طلبي 31

ثروت اندوزي و تكاثر         32

علل قيام عاشورا و اهداف قيام عاشورا   32

الف. احياى اسلام   33

ب. اصلاح امّت     40

ج. امر به معروف و نهى از منكر       46

د. مقاومت در برابر بيعت با يزيد         50

هـ . تشكيل حكومت اسلامى‏  51

عكس العمل در مقابل دعوت كوفيان‏     60

پي‌گيري اهداف تا مرز شهادت            62

روش مطالعه         69

تفاوت جامعه شناسي            69

تاريخي و تحليل تاريخي       69

قيام عاشورا، انقلاب يا جنبش؟ 70

حلقه هاي مفقودِ جنبش          74

سؤالات قيام          77

چرا بسيج مردمي در كوفه تداوم نيافت؟ 77

دو نقش مردم         83

ويژگيهاي مشترك  83

ويژگيهاي خاص جامعه كوفه  85

چگونگي تبديل ضعف حكومت           89

به قوّت و قوّت جنبش به ضعف          89

مقدمه     96

جاودانگي عاشورا   97

علل ماندگاري و پويايي عاشورا           99

5- نقش اهل بيت در ماندگاري عاشورا  104

6- نقش برجسته علما در ماندگاري و پويايي عاشورا          105

7- تلاش بي‌وقفه مؤمنين و مؤمنات در ماندگاري عاشورا     105

8- نقش ايران در ماندگاري عاشورا      107

محدوديت هاي پژوهش         110

پيشنهادات            111

منابع      113