پايان نامه بررسي رئاليسم در «سياحت‏ نامه ‏ي ابراهيم ‏بيگ»

مقدمه

رئاليسم كه معادل فارسي آن واقع‏گرايي است، به جرياني اطلاق مي‏شود كه در نيمه‏ي دوّم قرن نوزدهم در مقابله با تئوري هنر براي هنر در فرانسه به وجود آمد. وقوع انقلاب صنعتي در اروپا، متفكّراني را به عرصه آورد كه با تأكيد بر اصالت عقل و خرد توانستند دين را به امر خصوصي زندگي مردم تبديل نمايند و موجب ضعيف شدن قدرت كليسا شوند. افول تسلّط كليسا بر زندگي مردم، پايه‏هاي نظام فئودالي را كه مورد حمايت ارباب كليسا قرار داشت، سست كرد و در نهايت به انقلاب كبير فرانسه و به قدرت رسيدن بورژواها انجاميد. اين تغيير حاكميّت نقش هنرمند را در جامعه دگرگون كرد. ادبيّات اشرافي ديگر خريداري نداشت و هنرمندي كه مخاطب خود را از دست داده بود و ارزش‏هاي جديد حاكم بر جامعه با روحيّات وي همخواني نداشت، در اعتراض به وضع موجود به درون خود خزيد و به عالم رؤيا و خيال‏پردازي روي آورد و بر آن شد تا جهان آرماني خود را مبتني بر ارزش‏هايي كه مي‏پسنديد در درون خود بنا نهد و موجب رواج تئوري هنر براي هنر گردد (پرهام، 1360: 20، با تلخيص و تصرف).امااين عصيان بعد از مدّتي نمود بيروني يافت و برخي هنرمندان با نقد جامعه‏ي بورژوايي در آثار خود، در جهت اصلاح جامعه و رواج ارزش‏هاي انساني حركت كردند. به اين ترتيب واقعيّت و ادبيّات به يكديگر نزديك شد و تلاش هنرمند براي انعكاس تجسم واقعيّت را رئاليسم ناميدند و نويسندگان اين مكتب را رئاليست خواندند.

در اوايل قرن بيستم ميلادي و بعد از آن كه رئاليسم در پي سپري كردن دوره‏‏ي درخشان و به اوج رسيدن در آثار نويسندگاني چون بالزاك، فلوبر و تولستوي در مسير انحطاط افتاده بود، موج تجدّدخواهي در قالب ترجمه‏هايي ازنويسندگان اروپايي به ايران رسيد و قشر تحصيل كرده را با گونه‏هاي نوين ادبي رايج در اروپا آشنا ساخت. اين دوران كه مصادف با حكومت قاجار و دوران غفلت و جهل و بي‏خبري در ايران بود در اين اوضاع و احوال عدّه‏اي از روشنفكران با تدبير و آينده نگر تغييراتي در اجتماع به وجود آوردند كه به شكل‏گيري جنبش اجتماعي يا انقلاب مشروطه انجاميد. «در ايجاد اين جنبش ادبيّات نقش مهمّي  داشت. ادبيّات اين دوران با تأثير  از فرهنگ غرب و با پرداختن به مسائل زندگي اجتماعي و انتقاد از حكومت استبدادي وظيفه‏اي متفاوت با وظيفه‏ي ادبيّات قديم برعهده گرفت» (ميرعابديني، 1369: 19). «بسياري از روشنفكران ايراني مقيم خارج و تاجران مهاجر و تبعيدي‏هاي سياسي كه از محيط ايران دور بودندودرآن‏جا با خواست‏ها و مبارزات ملّت‏هاي ديگر آشنا شده بودند دست به قلم بردند و ادبيّاتي را پديد آوردند كه به دليل انتقاد از ناروايي‏هاي اجتماعي تأثير مهمي بر مردم گذاشت وتحولاتي را در جامعه پديد آورد» (همان: 12).

مراغه‏اي از جمله‏ي اين نويسندگاناست كتاب سياحت‏نامه‏ي ابراهيم بيگرا با هدف انتقاد از حكومت قاجار در قالب سفر‏نامه‏ي تخيّلي نوشت. «اين كتاب از نظر موضوع و طرز نگارش و طراحي صحنه‏ها گوي سبقت را از گذشتگان مي‏ربايد و توجه زيادي رادر ايران  به سوي خود جلب مي‏نمايد و زمينه‏ي ظهور اولّينرمان‏هاي اجتماعي در ايران را فراهم مي‏كند. سياحت‏نامه‏ي ابرهيم‏بيگ با محتواي رئاليستي و انتقاد از حكومت ناصرالدين‏شاه و اخلاق و عادات ناپسند ايراني و با تصويرسازي زنده و جاندار و بسيار دقيق و درست در سازمان ادبي و اجتماعي آينده‏ي ايران تأثير  فراواني داشته است» (آرين‏پور، 1372: 310). ازاين رو اولين داستان‏هاي ايراني به سبك واقع گرا وباگرايش اجتماعي نوشته شد.

درراستاي بيان و تعريف رئاليسم در بخش مباني نظري در حوزه‏ي  ادبيّات با مفاهيم و اصطلاح رئالسيم در فلسفه و هنر روبرو شديم، چون رئاليسم ازهنر و  فلسفه به ادبيّات راه يافته بود لازم شد اصطلاح رئاليسم در فلسفه وهنررا نيز مورد بررسي قراردهيم  و شباهت رئاليسم در فلسفه وادبيّات  را بيان كنيم تا به تعريف روشني از رئاليسم در ادبيّات دست يابيم، و بعد از آن مفاهيم اصطلاح رئاليسم و رابطه‏ي رئاليسم ونقد  اجتماعي وانواع رئاليسم بيان شد . همچنين  در اين راستا به تعريف عناصر رئاليستي رمان از قبيل شخصيّت، طرح، گفت‏وگو، صحنه، زاويه ديد، لحن و جزئيّات رمان پرداخته­ايم.دليل نقش مهم اين كتاب در شكل گيري جنبش مشروطه، ابتدا اوضاع سياسي ايران از دوره‏ي ناصرالدين شاه  تا پيش از جنبش مشروطه مورد مطالعه قرارگرفت و به دليل انتقادها‏ي مراغه‏اي از حكومت ‏ناصرالدين شاه، واقعيّت‏هاي ديگرتاريخي اين دوره، از نظر اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي، مذهبي و اخلاقينيز بيان شد. در اين بررسي به دليل حجم انبوهي از اطلاعات تاريخي بيشتر به ذكر مواردي پرداخته شدكه شامل انتقادها‏ي سياحت‏نامه هم باشد وچون سياحت‏نامه جزء نخستين رمان‏هاي واقع گراي فارسي محسوب مي‏شود كه به سبك اروپايي نوشته شده است ازاين رو چگونگي آشنايي ايرانيان باتمدّن و فرهنگ غربي  و طليعه‏ي رمان نويسي در ايران نيز بيان شد. در فصل سوّم به بررسي رئاليسم سياحت‏نامه پرداخته‏ايم . ابتدا عناصر رئاليستي رمان رامورد بررسي قرار داديم، چون جلد اول، بخش اصلي و مهم كتاب محسوب مي‏شود از اين رو اين عناصر بيشتر  در اين بخش مورد بررسي قرار گرفت.در بخش دوّم اين فصل، انتقادها‏ي نويسنده از اوضاع جامعه را به شش بخش اصلي مذهبي، فرهنگي، اقتصادي، سياسي، اخلاقي و اجتماعي تقسيم بندي كرديم. در بخش مذهبي به دليل نقش علما در امور ديني انتقاد نويسنده از علما در اين بخش گنجانده شد.همچنين به دليل تكراري بودن برخي از انتقادها ازنظر موضوع، تنها به به آوردن يك شاهد مثال اكتفا شد. در نهايت براي سنجش ميزان صداقت نويسنده با اصل واقعّيت، مقايسه‏ي كوتاهي بين بخش تاريخي و و واقعيّت‏هاي سياحت‏نامه به عمل آمد و  ارزش اجتماعي آن را بيان كرديم. در فصل آخر، به نتيجه­گيري­هاي به دست آمده از اين بررسي پرداختيم.

عنوان                                                                                                            صفحه

 فصل اول

مقدمه و كليات

1-1- مقدمه. 1

1-2- تاريخچه‏ي زندگي زين‏العابدين مراغه‏اي.. 3

1-3- تعريف و تحديد موضوع. 4

1-4- تعريف مسئله و فرضيات... 4

1-5- سؤالات... 6

1-6- هدف و ضرورت تحقيق.. 7

1-7- پيشينه ي تحقيق.. 7

1-8-  روش اجراي طرح.. 9

2-1-انقلاب صنعتي و پيامدهاي آن. 11

2-2- جامعه‏ي بورژوايي.. 12

2-3- رئاليسم در نقاشي.. 16

2-4- معاني رئاليسم در فلسفه. 17

2-6- مفاهيم اصطلاح رئاليسم. 24

2-7- رابطه‏ي رئاليسم و نقد اجتماعي.. 28

2-8- ويژگي‏هاي مهم مكتب واقع‏گرايي.. 31

2-9- انواع رئاليسم. 32

2-9-1- رئاليسم بورژوا 32

2-9-2- رئاليسم انتقادي.. 33

2-9-3- رئاليسم سوسياليستي.. 34

2-9-4- رئاليسم جادويي.. 37

2-9-5- رئاليسم روان‏شناختي.. 39

2-10- تعيين چارچوب ساختمان رئاليستي رمان. 39

2-10-1- عناصر داستان. 39

2-10-1-2- درونمايه. 40

2-10-1-3- طرح.. 40

2-10-1-3-1-گرهافكني.. 41

2- 10-1-3-2-كشمكش... 41

2-10-1-3-3-تعليق يا هول و ولا. 41

2-10-1-3-4-بحران. 42

2-10-1-3-5-نقطهي اوج يا بزنگاه 42

2-10-1-3-6-گرهگشايي.. 42

2-10-1-4- شخصيّت  و انواع آن. 43

2-10-1-5- زاويهي ديد. 45

2-10-1-6- صحنه. 46

2-10-1-6-1-برجسته شدن زمان. 47

2-10-1-6-2-تقويمي يا خطي بودن زمان. 47

2-10-1-7- گفت‏وگو. 48

2-10-1-7-1-ويژگي‏هاي گفت‏وگو. 48

2-10-1-8-لحن.. 49

2-10-1-9- توصيف... 49

2-10-1-10- سبك... 50

2-10-1-10-1-شفافيت روايي در برابر فصاحت بلاغي.. 50

2-10-1-10-2-كاركرد ارجاعي در برابر كاركرد مجازي.. 50

2-10-1-10-3-زبان متّعين در برابر زبان انتزاعي.. 50

2-10-1-10-4-زبان محاوره‎اي در برابر زبان رسمي.. 51

2-11- ن‏ها را به يكديگر پيوندهندئو.سآاوضاع ايران پيش از مشروطه. 51

2-11-1- اوضاع سياسي.. 51

2-11-1-1- اوضاع سياسي در زمان ناصرالدين شاه 51

2-11-1-2- اوضاع سياسي در زمان مظفرالدين شاه 53

2-11-2- وضع اقتصادي.. 59

2-11-2-1-بحران اقتصادي.. 59

2-11-2-2- تجارت و بازرگاني در عهد ناصرالدين شاه 60

2-11-2-2-1-اجناس وارداتي.. 60

2-11-2-2-2-صادرات ايران. 61

2-11-2-3- وضع گمرك ايران. 61

2-11-2-4- وضع مسكوكات در عهد قاجار. 62

2-11-2-4-1-مسكوكات رايج در ايران. 62

2-11-2-4-2-واحد مقداردر عهد قاجار. 63

2-11-2-5- وضع ضرابخانه در عهد ناصرالدين شاه 63

2-11-2-5-1-ضرب سكه. 63

2-11-2-6- وضع اقتصادي طبقات مختلف در عهد قاجار. 64

2-11-2-6-1-وضع طبقات زحمتكش در عهد ناصرالدين شاه 64

2-11-2-6-3-وضع گدايان در عهد ناصري.. 65

2-11-2-6-4-وضع اجامر و اوباش در اواخر دوره‏ي قاجار. 65

2-11-3- وضع كلي شهرها و خانه‏ها در عهد قاجار. 66

2-11-3-1- وضع شهرها 66

2-11-3-2- وضع خانه‏ها 66

2-11-3-3-وضع كوچه‏ها 66

2-11-3-4- تهران در اواخر عهد ناصري.. 66

2-11-4- وضع راه‏هاو مسافران. 67

2-11-4-1-وسايل مسافرت در عهد ناصرالدين شاه 68

2-11-5-جمعيّت ايران دردوره‏ي قاجار. 69

2-11-5-1-جمعيّت ايران در اواخر دوره‏ي ناصرالدين شاه 69

2-11-5-2- جمعيت ايران در عهد مظفرالدين شاه 69

2-11-6- وضع اجتماعي طبقات مختلف در عهد ناصرالدين شاه 69

2-11-7- حكام و فرمان‏روايان در عهد قاجار. 70

2-11-8- وضع بهداشت... 70

2-11-9- انديشه‏هاي مذهبي در عهد قاجار. 71

2-11-9-1-مكتب شيخيّه. 71

2-11-9-1-1-اصول عقايد شيخيّه. 72

2-11-9-2- فرقه‏ي باب... 72

2-11-10- شعائر مذهبي.. 73

2-11-10-1- تعزيه‏خواني.. 73

2-11-10-2- دسته. 73

2-11-10-3-مبارزه‏ي اميركبير با بدعتهاي مذهبي.. 73

2- 11-11-افكار خرافي دوره‏ي قاجار. 74

2-11-11-1- رونق بازار جادوگري در تهران. 74

2-11-11-2- جن گيري.. 74

2-11-11-3- پيشگويي.. 74

2-11-11-4- بروز بيماري‏هاي وبا و طاعون واعتقاد به قهرو غضب خدا 75

2-11-11-5-اعتقاد به باب... 75

2-11-12- وضع پوشش مردم. 75

2-11-12-1-لباس مردان در عهد ناصرالدين شاه 75

2-11-12-2-وضع كلاه 76

2-11-12-3-لباس زنان در عهد ناصرالدين شاه 76

2-11-12-4-لباس طبقات ممتاز در عهد قاجاريه. 76

2-11-12-6-لباس فقرا 77

2-11-13- اخلاق ايرانيان. 77

2-11-13-1- تملّق.. 77

2-11-13-2-كتمان حقيقت... 78

2-11-13-3-كور شو – دور شو. 78

2-11-14-اوضاع فرهنگي.. 79

2-11-14-1-وضع مدارس... 79

2-11-14-2-حيات ادبي در دوره‏ي قاجار. 79

2-11-14-2-1-شعر و شاعري در دوره‏ي ناصرالدين شاه 80

2-11-14-2-2-نثر دوره ي ناصرالدين شاه 81

2-11-14-3-وضع مطبوعات در دوره‏ي ناصرالدين شاه 81

2-11-14-4-آزادي زنان. 84

2-12- چگونگي شكل‏گيري رمان فارسي.. 84

2-12-1-چگونگي آشنايي ايرانيان باتمدّن و فرهنگ غربي.. 85

2-12-2- طليعه‏‏ي رمان‏نويسي و تكوين نثر داستاني.. 87

2-12-2-1- رساله‏نويسي.. 88

2-12-2-2- داستان‏نويسي.. 89

3-1-1-خلاصه‏ي سياحت‏نامه‏ي ابراهيم بيگ... 97

3-1-2- موضوعسياحت‏نامه‏‏ي ابراهيم بيگ... 98

3-1-3-درونمايهسياحت‏نامه‏‏ي ابراهيم بيگ... 99

3-1-4-طرح.. 100

3-1-5-1-معرفي شخصيّت اصلي.. 105

3-1-5-2-رابطه‏ي بين شخصيّت  و نويسنده از نظر رئاليسم. 107

3-1-5-3-انواع شخصيّت... 108

3-1-5-4-شخصيّت  اصلي، همراز، فرعي، تصادفي.. 108

3-1-5-5- ايستايي يا پويايي شخصيّت  اصلي.. 110

3-1-5-6- اسامي شخصيّت... 111

3-1-5-7-شخصيّت پردازي.. 112

3-1-6-زاويهي ديد. 114

3-1-7-گفت‏وگو. 118

3-1-7-1-گفت و‏گو و اشخاص داستان. 118

3-1-7-2- وفق دادن گفت و‏گو با شخصيّت و طبقه‏ي اجتماعي فرد. 118

3-1-7-3- شيوه‏ي ارائه‏ي گفت و‏گو. 122

3-1-7-4- چند آوايي در سياحت‏نامه و جدال بين سنّت و تجدّد. 123

3-1-7-5-ساختار گفت و‏گو و تلاش در جهت واقع‏گرايي.. 127

3-1-7-5-1- لكنت زبان ملا‏محمد‏علي.. 127

3-1-7-5-2- به كار بردن اصوات در حين گفت و‏گو. 127

3-1-8-لحن.. 128

3-1-9- صحنه. 131

3-1-9-1-مكان زمانمند در سياحت‏نامه. 133

3-1-9-2-نشان واقع‏گرايي.. 138

3-1-9-3 -زمان واقعي سياحت‏نامه. 142

3-1-9-4-كاركرد عنصر زمان از نظر رئاليستي.. 142

3-1-9-5- مكان واقعي سياحت‏نامه. 143

3-1-10-توصيفو پرداخت جزئيّات رئاليستي رمان. 144

3-1-10-1- توصيف قيافه و شكل ظاهري آدم‏ها و خصوصيت اخلاقي.. 144

3-1-10-1-1- توصيف وضع ظاهري.. 145

3-1-10-2- توصيف وضع ظاهري لباس... 145

3-1-10-2-1- تصويري دقيق از جزئيّات ‏لباس... 145

3-1-10-2-2 -توصيف قيافه‏ي پيرمرد و وضع لباس... 146

3-1-10-2-3-تصويري دقيق از وضع ظاهر و نوع لباس... 146

3-1-10-3-توصيف حالت‏هاي مختلف... 147

3-1-10-3-1- حالت ناراحتي.. 147

3-1-10-3-2- توصيف حالت ترس... 147

3-1-10-3-3-توصيف حالت عصبانيت... 147

3-1-10-3-4- حالت ناخوشي.. 147

3-1-10-4- توصيف مكان‏ها 148

3-1-10-4-1-توصيف مكتب خانه. 148

3-1-10-4-2- توصيف قلعه. 148

3-1-10-4-3-توصيف حمام. 148

3-1-10-5-توصيف جنس خانه‏ها 149

3-1-10-6-  توصيف وضعيّت جوي.. 149

3-1-10-7- توصيف سرگرمي‏هاي مردم (توصيف مسابقه‏ي گاو ميش‏ها) 149

3-1-10-8-  توصيفي از حالت اطرافيان هنگام ماتم و عزا 149

3-1-11-زبان وسبك... 150

يكي از ويژگي‌هاي نثر عاميانه ناسزاهايي است كه نويسنده از زبان مردم كوچه و بازار بيان مي‌كند. 151

3-2- نقدهاي اجتماعي سياحت‏نامه‏ي ابراهيم بيگ... 156

3-2-1- مذهبي.. 157

3-2-1-1- وظايف علما 157

3- 2-1-1-1- عدول عالمان از وظيفه‏ي نگهباني دين.. 157

3-2-1-1-2- بي‏توجّهي علماي شهر نسبت به هتك حرمت مردم به مسجد‏ها 157

3-2-1-1-3- بسته بودن مسجد‏ها درماه‏هاي سال و رونق آن‏ها فقط در ماه محرم. 158

3-2-1-2-فساد اخلاقي علما 159

3-2-1-2-1-ايجاد دو دستگي و تفرقه در ميان مردم. 159

3-2-1-2-2- غرور و خود برتربيني علما در مجلس‏ها 159

3-2-1-2-3- نفاق و دورويي ملايان در ميان مردم. 160

3-2-1-2-4- چشم‏داشت علماي شهر به ميراث به جاي مانده براي وراث... 160

3-2-1-5-حمايت علما از سيد نماها به دليل كارآمدي آن‏ها در مواقع ضروري.. 160

3-2-1-3-اعتقادات... 161

3-2-1-3-1- مذهب باب... 161

3-2-1-3-2- تقديرگرايي.. 161

3-2-1-3-3- اوراق دعا واعتقاد به برآورده شدن تمامي حاجت‏ها 162

3-2-1-3-4-رابطه‏ي اجنه با مرثيه‏خوان‏ها 163

3-2-1-3-5-اعتقاد به سعد و نحس اوقات... 163

3-2-1-4-وضع حجاب و پوشش زنان. 164

3-2-2- بررسي اوضاع فرهنگي.. 164

3-2-2-1-بي‏سوادي.. 164

3-2-2-1-1- بي‏سوادي معلّم‏هاي مكتب... 164

3-2-2-1-2- بي‏سوادي مأمورين گمرگ... 165

3-2-2-1-3- موروثي بودن طبابت در ايران بدون داشتن تجربه و علم اين حرفه. 165

3-2-2-1-4- بي‏علمي كشاورزان از فن زراعت و حراثت... 166

3-2-2-1-5- نبود نظاميان باسواد ايراني و به كارگماشتن افراد خارجي براي تعليم سربازان. 166

3-2-2-2-عدم تأليف و چاپ كتاب‏هاي جديد. 166

3-2-2-3-چاپ كتاب‏هاي ضد ديني در كشور اسلامي.. 167

3-2-2-4- انتقاد از محتواي روزنامه‏ها 167

3-2-2-5-انتقاد از محتواي شعر شاعران. 168

3-2-2-5-1- انتقاد از نظربازي شاعران. 169

3-2-2-6- انتقاد از نثر نويسندگان. 170

3-2-2-7- انتقاد از خوشنويسان. 170

3-2-3- اوضاع اقتصادي.. 171

3-2-3-1- انتقاد از اوضاع اقتصادي.. 171

3-2-3-1-1- نبود شركت و كارخانه در ايران. 172

3-2-3-1-2- كالاهاي داخلي و تجارت... 172

3-2-3-1-3- عدم تغيير و تحوّل در امور حمل و نقل دريايي.. 172

3-2-3-2- ضعف سيستم اقتصادي كشور. 173

3-2-3-2-1- نوسان ارز داخلي ايران. 173

3-2-3-2-2- مهاجرت ايرانيان به كشورهاي ديگر. 173

3-2-3-3- فساد اقتصادي.. 174

3-2-3-3-1- احتكار گندم. 174

3-2-3-3-2- رواج رشوه‏گيري.. 174

3-2-3-3-3- تقلّب در امر داد و ستد. 175

3-2-3-3-4- واگذاري اداره‏ي گمرگات و داروغگي در مقابل افزايش وجه اجاره‏ 175

3-2-4- نقد اوضاع سياسي.. 176

3-2-4-1-خودكامگي.. 176

3-2-4-1-1- خودكامگي پادشاهان. 176

3-2-4-1-2- خودكامگي وزيران. 177

3-2-4-1-3- خودكامگي حاكمان و شاهزادگان. 178

3-2-4-1-4- بي قانوني.. 178

3-2-4-2- ناكارآمدي حكومت... 179

3-2-4-2-1-اختلاس وزيران. 180

3-2-4-2-2- ناكارآمدي وزيران در امور مملكت‏داري.. 180

3-2-4-2-3- ناكارآمدي وزير داخلي.. 180

3-2-4-2-4- ناكارآمدي وزيرخارجه. 181

3-2-4-2-5- ناكارآمدي وزير جنگ... 181

3-2-4-2-6-منصب فروشي.. 182

3-2-5- نقد اخلاقي.. 182

3-2-5-1- تن‏پروري و بي‏خبري مردم. 183

3-2-5-2- پذيرش هر گونه ظلم و جور از سوي حاكمان و اعتراض نكردن به آن. 184

3-2-5-3- رقابت ناسالم ميان تاجران. 184

3-2-5-4-تجمل‏گرايي تاجران و غفلت در احداث كارخانه‏ها 185

3-2-5-5-دزدي و دغلي سربازان دولت... 185

3-2-5-6- شيوع ترياك‏كشي در ميان مردم. 186

3-2-5-7-گدا صفتي فرّاشان. 186

3-2-6- وضع شهرها 187

3-2-6-1- وضعيّت بيمارستان‏ها 187

3-2-6-2- وضعيّت حمام‏ها 187

3-2-6-3- وضعيّت مكتب‏خانه‏ها 188

3-2-6-4- وضعيّت مسجد‏ها 188

3-2-6-5- وضعيّتمكان‏هاي غذاخوري.. 188

3-2-6-7- وضع راه‏ها 189

3-2-7- تاريخ و سياحت‏نامه‏‏ي ابراهيم بيگ... 190

3-2-8- ارزش اجتماعي سياحت‏نامه‏ي ابراهيم بيگ... 193

4-1- نتيجه‏گيري.. 196

فهرست منابع و مأخذ: 201