شرح انسان ايده آل در تذكره الاوليا عطار

پايان نامه شرح انسان ايده آل در تذكره الاوليا عطار

چكيده

موضوع انسان و شناخت او از دير باز مورد توجه بشر بوده است و هر كدام از مكاتب بر اساس جهانبيني خاص خود تعريفي از انسان ارائه مي دهند و كمتر مكتب فكري وفلسفي مي توان سراغ داشت كه نسبت به موضوع انسان بي تفاوت باشد ؛ زيرا رهايي انسان از سر گرداني بستگي به اين مسئله دارد  كه او از خود و توانايي ها يش، چه تصويري دارد .به خاطر اهميّت اين موضوع است كه اولياي دين خود شناسي را سودمند ترين علوم گفته اند .در طول تاريخ بشري  دانشمندان هر كدام از اديان الاهي و مكاتب بشري به بحث در مورد اين موجود ناشناخته پرداخته اند تا تصويري درست از انسان ، توانايي هايش و كمال او ارائه بدهند . در دين اسلام انسان به عنوان جانشين حق روي زمين معرفي شده است . انسان عالم اكبري است كه خداوند در نهادش استعداد هايي  شگفت انگيزي را  به وديعه نهاده است و به او اين فرصت را عطا نموده كه استعداد بالقّوه خويش را فعليّت ببخشد و با پيمودن مسير كمال به مقامي برسد كه بر كائنات فرمانروايي كند . چنين انساني مراحل كمال را با حركت از ظاهر جهان و كثرات آن براي رسيدن به جهان وحدت و باطن آن طي مي نمايد  .اوبا گذشتن از جاده شريعت و پايبندي به اصول آن ، قدم در راه طريقت و خودشناسي مي نهد و پس از سير و سلوك روحاني به حقيقت جان و جهان هستي دست مي يابد . در ادب فارسي شعرا و عرفاي زيادي به بحث انسان كامل و راه هاي وصول به كمال پرداخته اند .از اين ميان عطّار از جمله شاعراني است كه بيشتر آثار او به اين مسئله اختصاص دارد .عطّار در پناه روشنايي شمع شريعت به سير انفسي مي پردازد و مراحل طريقت را مي پيمايد تا به دروازه حقيقت و معشوق حقيقي برسد .و تجارب اين سفرهاي روحاني را در قالب  مثنوي و به زبان رمز وتمثيل براي جويندگان حقيقت به يادگار گذاشته است .عطّار معتقد است كه سالك براي رسيدن به كمال با هدايت پير هفت مرحله سلوك عرفاني را بايد پشت سر گذارد و داشتن شيخ را در اين سفر روحاني براي هر طالب حقيقت لازم وضروري مي داند . او در تذكرةالاوليا  از برخي از اين كاملان نام مي برد  .انسان كامل عطّار در تذكرةالاوليا آيينه حق ،قطب عالم ، جامع اسماءالاهي و....است .او كسي است كه  خود را متخلّق به اخلاق الاهي نموده است و به مقامي رسيده كه در سايه عنايت حق ، قدرت تصرّف بر كائنات را دارد .او در واقع از خود فاني و به حق باقي شده است .و همواره سر تعظيم در مقابل حق تعالي فرو آورده است .

كلمات كليدي: انسان كامل ، اوصاف ،خليفةالله ، تذكرةالاوليا  ، عطّار 

مقدّمه:

انسان كامل بودن لذّتي است كه كام هر انسان طالب كمال را شيرين مي كند وآتش ميل به وصال حق را در وجود او شعله ور مي كند .«انسان كامل شعر با طراوت سروده حق است كه حلاوتش كام درد- مندان را  شيرين مي كند .او سفير عالم ملكوت در مرز غيب وشهادت است تا بذر علم ويقين وعشق را در شوره زار دل بكارد .او رمز آفرينش و تجلّي اسماءالهي و گنجينه اين اسماء است كه همه را يك جا در خود جمع كرده ،راه يافتن به علم ومعرفت و حقيقت فقط با دستگيري او ميسّر مي گردد .»(حجازي ،1390: 13)

جست و جوي انسان كامل و پيروي از او ، در طول تاريخ  همواره مورد توّجه تمام اديان الاهي و مذاهب غير الاهي بوده است . چرا كه انسان فطرتاً كمال جوي است وبراي رسيدن به كمال نياز به الگويي و راهنمايي دارد تا در سايه اكسير تعاليم وي مس وجودشان را به طلاي مبدّل سازند. «از چنين انساني  با نام هاي مختلفي همچون «ارهانت » ،«كيون تسو»، «انسان آزاده » ياد مي گردد .»(نصري ، 1376: 4) هر چند كه  تعاريف مذاهب غير الاهي از انسان كامل تاكنون نتوانسته همه جانبه بوده و خواسته بشري را در رسيدن به انسان كامل بر آورده سازد.امّا عنايت الاهي در هر دوره اي چهره درخشاني از اين كاملان را به طالبان  حقيقت نشان داده تا به ياري آن راه كمال را طي كرده به وصال كمال مطلق برسند .اسلام ،كامل ترين دين الاهي ، زبياترين تصوير را از انسان آرماني در آيات واحاديث ارائه مي دهد كه اين تصاوير همواره بهترين سر مشق براي جويندگان حقيقت مي باشد .

در بررسي اجمالي آثار ادبي ملاحظه مي شود كه «خمير مايه اصلي تمام انواع ادبي ،توجه به حقايق وارزش هايي است كه از فطرت پاك انساني سر چشمه گرفته اند .و اين رمز جاودانگي آثار بر جسته شاعراني چون فردوسي ، ناصر خسرو ، سنايي،عطّار مولوي ،...است .عطّار نيز در آثار خود سيماي جذّابي از يك انسان آرمان طلب و حقيقت جو نشان مي دهد كه در پي يافتن حقيقت ،تمام مراحل هولناك راه سلوك را طي مي كند و مخاطرات را همچون شهد در كام دل مي ريزد ، و تا آن سوي قاف ازليّت اوج گرفته پروانه وار هستي خود را در آتش عشق سيمرغ حقيقت محو مي كند . »(حجازي ،1390 :16)ودر وصال حق خريدار سر دار مي شود .