تحليل علل حاشيه نشيني در خط چهارم حصاركرج و پيامدهاي كالبدي و اجتماعي آن

تحليل علل حاشيه نشيني در خط چهارم حصاركرج و پيامدهاي كالبدي و اجتماعي آن

مقدمه

اسكان غيررسمي كه به طور عمده با تصرف و ساخت غيررسمي زمين و مسكن، عدم رعايت ضوابط و مقررات رسمي و متعارف شهري و ساختماني، كمبود شديد خدمات زيرساختي و استفاده غيررسمي از تأسيسات و تجهيزات شهري، رشد سريع كالبدي و جمعيتي، اشتغال غالب غيررسمي، ناپايداري سازه اي و تأسيساتي، پايين بودن سرانه هاي خدماتي، ناپايداري درآمد و در نهايت بستر كالبدي مناسب جهت رشد آسيب هاي اجتماعي و شكل گيري خرده فرهنگ هاي كجرو و ايجاد مأمن و پناهگاه مناسب جهت مجرمين و بزهكاران اجتماعي مشخص و شناخته مي شود طي دو دهه گذشته بدل به شكل غالب در حاشيه شهرها به ويژه دركلان شهرها شده است.

اسكان غيررسمي كه به طور عمده با تصرف و ساخت غيررسمي زمين و مسكن، عدم رعايت ضوابط و مقررات رسمي و متعارف شهري و ساختماني، كمبود شديد خدمات زيرساختي و استفاده غيررسمي از تأسيسات و تجهيزات شهري، رشد سريع كالبدي و جمعيتي، اشتغال غالب غيررسمي، ناپايداري سازه اي و تأسيساتي، پايين بودن سرانه هاي خدماتي، ناپايداري درآمد و در نهايت بستر كالبدي مناسب جهت رشد آسيب هاي اجتماعي و شكل گيري خرده فرهنگ هاي كجرو و ايجاد مأمن و پناهگاه مناسب جهت مجرمين و بزهكاران اجتماعي مشخص و شناخته مي شود طي دو دهه گذشته بدل به شكل غالب در حاشيه شهرها به ويژه دركلان شهرها شده است.

تبين اسكان غير رسمي و پديده حاشيه نشيني و عوامل موثر بر شكل گيري آن به طور گريزناپذيري توام است با تبيين رشد سريع و فزاينده شهرها در كشورهاي در حال توسعه از اولين و قديمي ترين نظرياتي كه براي بررسي علل اين فرايند قابل توجه است نظريه وابستگي، است، نظريه اي كه در آغاز در آمريكاي لاتين شكل گرفته است و در آن استدلال مي شود كه توسعه امريكاي لاتين مشروط به ادغام منطقه در روش توليد سرمايه داراي بوده است.

سكونتگاه هاي غيررسمي از نظر تركيب اجتماعي جمعيت، اجتماعاتي متشكل از اقشار فقير و كم درآمد و بدون تنوع اجتماعي هستند و تركيب نامتعادل آن ها در زمان تغيير چشمگيري ندارد و ناظر بر بر محل اسكان بخشي از جمعيت شهري در جهان سوم است كه خارج از بازار رسمي زمين و مسكن و بر پايه قواعد و قول و قرارهاي خاص خود، به دست خود ساكنان اينگونه مكانها، ساخته شده است، اين شكل از اسكان، در كشورهاي در حال توسعه پديده اي پايدار و رو به گسترش است. از اين رو، در مهمترين اسناد جهاني و از جمله در اهداف توسعه هزاره ضرورت بهبود سريع اين وضعيت مورد توجه قرار گرفته است

استان البرز 5800 كيلومتر مربع وسعت دارد كه 2/0 درصد مساحت كل كشور را تشكيل مي دهد. اين استان از لحاظ موقعيت جغرافيايي داراي ويژگيهاي خاصي نظير آب و هواي معتدل، جاذبه هاي گردشگري طبيعي و منحصر به فرد، استقرار صنايع استراتژيك و بزرگ، مجاورت با پايتخت و واقع شدن در شاهراههاي ارتباطي كشور مي باشد. نتايج سرشماري سال 1390 حاكي از رشد 4/3 درصدي جمعيت استان مي باشد.

 شهر كرج به واسطه فاصله كم و دسترسي هاي متنوع و گسترده و سريع به تهران ( به معني وقوع در گره عملكردي تهران بزرگ ) از سويي واستقرار بخش مهمي از كارخانجات و فعاليت هاي پايه اي در پيرامون خود، كانون توجه بخش قابل توجهي از جمعيت مهاجر به حوزه شهري تهران شده است. در اطراف اين شهر سكونتگاههاي متعددي ايجاد شده و يا در حال رشد و گسترش مي باشد . استان البرز با توجه به قابليت هاي خود داراي ظرفيت بالقوه در رشد مداوم توليد ناخالص داخلي است و انتظار مي رود كه با توجه به مزيت هاي نسبي و رقابتي استان، توليد ناخالص داخلي روند رو به رشدي را داشته باشد. كلانشهر كرج در چهار دهه اخير به واسطه برخورداري از امكانات متنوع و استقرار بخش مهمي از كارخانجات و فعاليتهاي پايهاي در پيرامون خود، بخش قابل توجهي از جمعيت مهاجر كشور را پذيرفته و جمعيت آن به شدت افزايش يافته است. تپه زورآباد به عنوان نخستين مكان اسكان غير رسمي، پي گذار شكلي از سكونت در كلانشهر كرج شد كه شهرت ملي و جهاني يافته است ، هرگز در خود محصور و محدود نماند؛ به گونهاي كه در سالهاي پس از انقلاب اسلامي اسكان غيررسمي در محدوده كرج به شدت رشد كرد و كانونهاي غيررسمي ديگري را شكل داد(مهندسين مشاور پرداراز،1387).

مراتب اجرايي پژوهش طي فصول ذيل تدوين گرديده است :

• در فصل اول، كليات تحقيق آورده شده است كه در آن مواردي از قبيل: بيان مسئله، اهمّيت و ضرورت تحقيق، چهارچوب نظري و موانع و مشكلات تحقيق ارائه گرديد.
• در فصل دوم تحقيق، به مسائلي از قبيل تعاريف، مفاهيم و چارچوب‌هاي نظري پيرامون ساماندهي اسكان غير رسمي پرداخته شده است.
• در فصل سوم تحقيق،روش شناسي پژوهش بر اساس اهداف، سؤال‌ها و فرضيه‌ها در راستاي موضوع و سپس به ويژگي‌هاي جغرافيايي محدوده مورد مطالعه(شهر كرج) اشاره شده است.
• در فصل چهارم تحقيق،كه به‌عنوان بدنه اصلي آن شناخته مي‌شود به‌طور تفصيلي به يافته‌هاي ميداني محقّق پيرامون موضوع از ابعاد گوناگون پرداخته شد.
• در نهايت فصل پنجم تحقيق به ارزيابي فرضيه‌هاي موجود، جمع‌بندي و نتيجه‌گيري از يافته‌هاي تحقيق و ارائه راهكارهاي پيشنهادي مي‌پردازد.

چكيده...................................................................................................................................................................1

مقدمه...................................................................................................................................................................2

فصل اول

1- كليت تحقيق.. 6

1-1: بيان مسئله. 6

1-2: چهارچوب نظري.. 7

1-3: ضرورت پژوهش... 8

1-4: پيشينه تحقيق.. 9

1-5: مشكلات و موانع تحقيق.. 12

2- فصل دوم. 15

2-1: واژگان و مفاهيم. 15

2-1-1: مسكن.. 15

2-1-2: سكونتگاه غيررسمي.. 15

2-1-3: اسكان غير رسمي.. 16

2-1-4: حاشيه نشين.. 16

2-1-5:حاشيه نشيني.. 16

2-2: حاشيهنشيني در جهان.. 19

2-3: حاشيه نشيني در ايران.. 19

2-3-1: تاريخچه حاشيهنشيني در ايران.. 22

2-4: اصول نظري تبيين پديدهي حاشيهنشيني.. 22

2-5: علل بروز حاشيهنشيني.. 24

2-5-1: بحرانهاي حاصل از حاشيهنشيني در كلان شهرها 25

2-6: اسكان غيررسمي در ايران.. 25

2-6-1: انواع سكونتگاههاي غيررسمي در ايران.. 26

2-6-2: مهمترين و عمده ترين علل پيدايش و گسترش اسكان غير رسمي در ايران.. 26

2-7: ويژگيهاي سكونتگاههاي غيررسمي.. 29

2-8: توانمندسازي سكونتگاهاي غير رسمي.. 29

2-9: مهاجرت و اسكان غيررسمي.. 35

2-10: رابطه بين مهاجرت، بيكاري و اسكان غيررسمي.. 35

3- روش شناسي تحقيق (متدولوژي) 38

3-1: اهداف تحقيق.. 38

3-2: سؤالات تحقيق.. 38

3-3: فرضيات تحقيق.. 38

3-4: روش تحقيق.. 38

3-4-1: روش گردآوري اطلاعات... 38

3-4-2: ابزار گردآوري اطلاعات... 39

3-4-3: جامعه آماري ونمونه تحقيق.. 39

3-5: مدل نظري تحقيق.. 40

3-1: محدوده مورد مطالعه (حصار كرج) 40

3-1-1: موقعيت جغرافيايي.. 40

3-2: مشخصات اقليمي.. 42

3-2-1: محيط طبيعي.. 42

3-2-2: آب و هوا 43

3-1: وجه تسميه. 44

3-2: مراحل گسترش تاريخي شهر كرج.. 46