تحقيق بررسي تأثير ابزارهاي نوين و نوآوري بانكها در جلب مشاركت مردم در اقتصاد

تحقيق بررسي تأثير ابزارهاي نوين و نوآوري بانكها در جلب مشاركت مردم در اقتصاد در 196 صفحه ورد قابل ويرايش 

1-1) مقدمه:

وجود ابزارهاي مالي گوناگون و متنوع در بازار مالي. انگيزش و مشاركت بيشتر مردم را در تأمين منابع مالي فعاليتهاي اقتصادي درازمدت به همراه مي‌آورد. تنوع ابزارهاي مالي از نظر تركيب ريسك و بازده و ماهيت سود و شيوه مشاركت در ريسك گروههاي مختلفي را به سوي خود مي‌كشاند. مطالعة سير تاريخي بازار مالي رد كشورهاي پيشرفته و توسعه يافته نشان مي‌دهد كه اين كشورها همواره سعي كرده‌اند كه با انجام نوآوريهاي مالي در زمينة ابزارهاي مالي گونه‌ها و زمينه‌هاي بكارگيري ابزارهاي مالي را گسترش دهند و از اين طريق سرمايه‌هاي بيشتري را جذب كنند. شناخت اين ابزارهاي جديد مي‌تواند ما را در توسعه هر چه بهتر بازار مالي كشورمان ياري رساند و بدين ترتيب رشد و توسعة اقتصادي را تسهيل و تسريع بخشد. همانطور كه در فصل اول اشاره گرديد بهترين شكل تأمين مالي سرمايه‌گذاريهاي درازمدت. از محل پس اندازها و نقدينگي بخش خصوصي و از طريق بازار مالي محقق مي‌شود. بازار مالي در هدايت پس اندازهاي كوچك به سرمايه‌گذاريهاي مولد. جذب پس اندازهاي راكد در توليد. اصلاح ساختار بخشهاي اقتصاد. افزايش درآمد ملي. افزايش درآمد دولت و ... نقش مهمي مي‌تواند ايفا كند. دستيابي به اين هدفها مستلزم گسترش بازار مالي از طريق تنوع بخشيدن به ابزارها و نهادهاي مالي است. بديهي است نخستين گام در متنوع ساختن، دستيابي به شناخت كامل و دقيق از انواع آن است. در تحقيق پيش روي سعي شده است انواع ابزارهاي مالي موجود در بازارهاي مالي جهان اشاره شود و ضمن آن ويژگيها، زمينه‌ها، كاربرد، وجوه افتراق و اشتراك ابزارها و ... تبيين شود.

ابزارهاي مالي جديد كه بواسطة نوآوري‌هاي ابزاري ايجاد گرديده‌اند از لحاظ تنوع و تعداد بسيار وسيع و گسترده هستند بنابراين در اين تحقيق سعي خواهد شد ابزارهاي اصلي و بيشتر كاربرد پذير معرفي و بررسي گردند. بدين منظور ابتدا ابزارهاي نوين معرفي شده در سيستم بانكي معرفي مي‌شوند و سپس انواع ابزارهاي مالي منتشر شده در بازارهاي اوليه يا ثانويه سيستم مالي بررسي مي‌گردند.

1-2) ابزارهاي مالي نوين در سيستم بانكداري

3-2-1) حسابهاي ويژه جاري:                           Special checking Account

اين نوآوري مالي در سيستمهاي بين سالهاي 60-1935 رخ داد. تا قبل از جنگ جهاني بانكهاي تجاري فقط براي بنگاههاي تجاري واحدها و مؤسسات دولتي و افراد ثروتمند، حساب جاري فراهم مي‌كردند. در آن دوره بخش عمده‌اي از جمعيت فقير بودند و توانايي پرداخت حداقل مقدار براي باز كردن حسابهاي جاري (در سال 1930 حداقل مقدار موجودي تقريباٌ معادل 000/10 دلار امروز بود) نداشتند و از سوي ديگر افراد عايد بيشتر خريدهايشان را بصورت نقد انجام مي‌دادند. اما پس از جنگ جهاني با رشد و افزايش درآمد و خريدهاي افراد، انجام معاملات نقدي با مشكلات مختلف روبرو گرديد و به همين دليل ميل شديدي در بين افراد براي انجام پرداختهاي خود بوسيلة چك (Check) ايجاد گرديد. همين امر باعث گرديد در اواسط دهه 1950 براي اولين بار برخي از بانكها حسابهاي جاري كه سقف موجودي نداشت را افتتاح كنند و بدليل استقبال بيش از حد مردم در مدت زمان كوتاهي اين گونه حسابها در سراسر جهان گسترش يافت.

1-2-2) گواهي سپرده certificate of deposit: CDs

پس از جنگ جهاني دوم بانكها سهم خود را از بازار مالي بطور قابل ملاحظه‌اي از دست دادند بطوريكه در بين سالهاي 60-1946 سهم بانكها از وجوه مؤسسات مالي خصوصي از 57 درصد به 39 درصد كاهش يافت و سهمشان از بازار مؤسسات سپرده‌گذاري از 82 درصد به 62 درصد كاهش پيدا كرد. دليل عمدة كاهش سهم بانكها تأكيد بيش از حد آنها بر روي سپرده‌هاي ديداري demand deposity بود. اين سپرده‌ها كه همانند حسابهاي جاري كنوني عمل مي‌كردند در طول دوران جنگ توسط مردم مورد استقبال قرار گرفت زيرا در طول جنگ: 1) اقلام خريد كمياب بود.

2) اكثر بنگاهها از مسير اقتصادي بعد از جنگ نامطمئن بودند و ترجيح مي‌دادند نقدينگي نگهداري كنند.

3) نرخ بهره در طول جنگ پايين بود.

اما با پايان يافتن جنگ و تغيير شرايط اقتصادي اين دلايل منتفي گرديد و نتيجتاٌ سپرده‌هاي ديداري با عدم استقبال شديدي مواجه گرديدند.

بانكها در جستجو راه حل براي اين مشكل ابتدا سپرده‌هاي بلندمدت بهره دار را معرفي كردند، اما اين گونه سپرده‌ها نيز با عدم استقبال مواجه گرديد زيرا بنگاهها ترجيح مي‌دادند كه تراز پولي موقتشان را در اوراق بهادار كوتاه مدت كه مي‌توانستند به راحتي در فرصت كوتاهي بفروشند، نگهداري كنند در حاليكه سپرده‌هاي بلندمدت بهره دار بايستي تا موقع سر رسيد و يا حداقل 30 روز از تاريخ سپرده‌گذاري نگهداشته شوند، تا بدانها سود تعلق گيرد.

در سال 1961 بانك شهري [City Bank] (اولين بانك ملي شهر نيويورك) گواهي سپردة بانكي را منتشر كرد. گواهي سپرده اوراق بهاداري هستند كه داراي تاريخ سر رسيد و نرخ بهرة مشخص هستند. از آنجا كه بازدة اين گواهي‌ها بر اساس نرخ بهره بانكي است معمولا نرخ بهره بيشتر نسبت به ساير اوراق قرضة كوتاه مدت دارند و به همين دليل به سرعت مورد استقبال عموم مردم و بنگاهها قرار گرفت. مشتريان مي‌توانستند اين اسناد را تا هر وقت تمايل داشتند نگهدارند و در صورت نياز به خود و ديگري بفروشند.

اين گواهي‌ها و اسناد به سرعت و در زمان اندكي گسترش يافت و همكنون انواع مختلف اين گواهي‌ها در سطح جهان وجود دارد. بوسيلة اين گواهي‌ها سپرده‌گذاران به ابزاري مناسب و با درجة نقدينگي بالا دست پيدا مي‌كنند و از سوي ديگر بانكها نيز مي‌توانند منابع مالي مورد نياز خود را بدست آورند.

گواهي سپرده بانكي بر اساس معيارهاي مختلف قابل طبقه بندي است. بر اساس مؤسسات منتشر كنندة اين اسناد مي‌توان به چهار نوع گواهي سپردة بانكي اشاره كرد:

1) گواهي سپردة منتشر شده توسط بانكهاي داخلي

2) گواهي سپردة منتشر شده به پول داخلي ولي خارج از كشور تزريق شده. بعنوان مثال بانكهاي اروپايي نوعي گواهي سپرده به دلار منتشر مي‌كنند و در اروپا به فروش مي‌رسانند. (Euro CDs يا Euro dollar CDs)

سيستم ارتباط رايانه اي

در روش سنتي معاملات، اوراق بهادار در بازارهاي مالي به صورت پرداخت پول نقد و تحويل گرفتن اوراق انجام مي‌گرفت و كارگزار فروشنده اوراق بهادار را به وسيله يك مأمور به دفاتر مؤسسه كارگزار خريدار مي‌فرستاد و در مقابل، يك رسيد مثبتي بر تحويل اوراق از كارگزار خريدار دريافت مي‌كرد و روانه مأموريت ديگري مي‌شد. كارگزاري كه اين اوراق را تحويل گرفته بود، آن‌ها را بررسي مي‌كرد تا مطمئن شود كه درست همان مقدار اوراق مورد معامله را به او داده‌اند و بقيه كارهاي لازم هم انجام شده است يا نه. سپس يك چك به نام كارگزار فروشنده صادر مي‌كرد و ترتيبي مي‌داد تا آن اوراق به نام صاحب جديد آن‌ها منتقل شود. حدود سه ساعت بعدازظهر همان روز، مأمور كارگزار فروشنده به دفتر كارگزار خريدار بر مي‌گشت و رسيد را تحويل مي‌داد، چك را مي‌گرفت و آن را به مؤسسه كارگزار فروشنده مي‌برد. مؤسسه مزبور پس از كنترل مبلغ و صحت چك، آن را به حساب مشتري مي‌گذاشت.

در اجراي چنين روشي فرصت چندان زيادي نبود تا بتوان درستي و صحت كارها كنترل و اشتباهات اصلاح گردد. همچنين به ازاي هر معامله‌اي كه انجام مي‌شد مي‌بايد مقداري كارهاي دفتري نيز صورت مي‌گرفت، از جمله مراجعه يك مأمور، تحويل دادن اوراق، نوشتن چك و نقل و انتقال آن اوراق. مأموران موسسه كارگزاران مي‌بايد با سرعت زياد و به شدت كار مي‌كردند تا بتوانند مقدار زيادي معامله در يك روز انجام دهند، و در بسياري از موارد هم اشتباهات فاحشي رخ مي‌داد كه از كارايي كار آن‌ها مي‌كاست.

در سال 1971 براي اولين بار يك سيستم ارتباط رايانه‌اي با عنوان سيستم رايانه‌اي انجمن ملي معامله گران در آمريكا راه‌اندازي شد. اين شبكه رايانه اي، بازارسازان، معامله گران و كارگزاران را به هم ارتباط داد. به اين ترتيب كليه كارگزاران و معامله گران توانستند از قيمت پيشنهادي بازارسازان و قيمت معامله انجام شده آگاه شوند. اين سيستم ارتباط رايانه‌اي در رابطه با سهامي كه در بازارهاي خارج از بورس معامله مي‌شود سه نوع اطلاعات ارايه مي‌دهد:

- نوع اول، اطلاعاتي است كه مورد استفاده شعبه‌هاي مؤسسات كارگزاري و نمايندگان رسمي انجمن قرار مي‌گيرد. اين پايانه، نشان دهندة بالاتري قيمت پيشنهادي خريدي و پايين‌ترين قيمت پيشنهادي فروش اوراق بهادار است كه معامله گران حاضر به معامله با آن قيمت باشند.

- نوع دوم، اطلاعاتي است كه در اختيار خرده فروش‌هاي اوراق بهادار گذاشته مي‌شود. اين اطلاعات در برگيرندة نام بازارسازان و قيمت پيشنهادي خريد و فروش آن‌ها است.

- نوع سوم، اطلاعاتي است كه مورد استفاده بازارسازان قرار مي‌گيرد. اين سيستم رايانه‌اي قيمت پيشنهادي تمام معامله گران و بازارسازان يك سهم را اعلام مي‌كند.

بنابراين با استفاده از اين سيستم اطلاعاتي، ديگر كارگزاران و معامله گران مجبور نيستند به محل خاصي مثل تالار بورس مراجعه كنند، آن‌ها آخرين اطلاعات مربوط به بالاترين قيمت خريد و پايين‌ترين قيمت فروش و كل حجم معاملات را به راحتي از رايانه مي‌گيرند. همچنين، تمام كارهاي مربوط به نقل و انتقال مالكيت، صدور چك و پرداخت وجه در يك لحظه با سيستم رايانه‌اي انجام مي‌شود. از سوي ديگر اين سيستم هر روز، معاملاتي را كه به ارزش چندين ميليارد دلار در بازار اوراق بهادار صورت مي‌گيرد، كنترل مي‌كند. نكته جالب توجه اين است كه اين سيستم تمام كارهاي فوق را با صحت و دقت بسيار زيد و با هزينه كم انجام مي‌دهد.

شبكه‌هاي ارتباط الكترونيكي (Electronic Communications Networsk) ECN

يكي ديگر از فناوري‌هاي به كار گرفته شده در بازارهاي مالي، شبكه‌هاي ارتباط الكترونيكي مي‌باشد كه موجب تحولي اساسي و عظيم در اين بخش شده است. شروع به كارگير اين سيستم ارتباط رايانه‌اي در سال 1971 در بازار سهام نسداك نيويورك جهت فراهم ساختن تسهيلات لازم در امر خريد و فروش سهام بوده است. اين سيستم تا سال 1991، بيش از 218 هزار پايانة رايانه‌اي را به شبكه مركزي اطلاعات نسداك متصل كرد. در يك نگاه كلي مي‌توان شبكه‌هاي ارتباط الكترونيكي (ECNs) را به عنوان سيستم مبادلة الكترونيكي كه به طور خودكار سفارشات خريد و فروش را در قيمت‌هاي تصريح شده هماهنگ مي‌سازد تعريف كرد.

شبكه‌هاي ارتباط الكترونيكي ابتدا به عنوان يك وسيلة مبادله كنندة خصوصي براي سرمايه‌گذاري نهادي و كارگزاران معامله‌گر مورد استفاده قرار گرفت، ولي امروزه، تقريباً هر سرمايه‌گذار جزيي و نهادي، كارگزاران، بازارسازان، معامله گران و كارگزاران معامله گر مي‌توانند از اين طريق معامله كنند.

در سال 1993 تنها 13 درصد از كل حجم سهام و اوراق بهادار در نسداك و 4/1 درصد از حجم سهام مظنه شده (پذيرفته شده) از طريق شبكة الكترونيكي صورت مي‌گرفت، اما امروزه بيش از 30 درصد از كل حجم سهام و 40 درصد از حجم دلاري مبادله شده در اوراق بهادار نسداك و نيز 3 درصد از كل سهام و حجم دلاري اوراق بهادار مظنه شده از طريق اين سيستم صورت مي‌گيرد.

در چند سال اخير بازارهاي سهام زيادي مانند نسداك با استفاده از شبكه‌هاي ارتباط الكترونيكي (ECNs) در ساير نقاط جهان شكل گرفته‌اند.

با اتخاذ اين شبكه‌هاي ارتباط الكترونيكي بورس‌هاي بزرگي چون نيويورك، لندن، فرانكفورت، ژاپن و ... به يكديگر پيوند داده شدند، و با ايجاد چنين بازار بزرگي شركت‌هاي كوچك،‌ كم درآمد و ناشناخته توانسته‌اند سهام خود را به طور مستقيم به مردم عرضه نمايند. همچنين بسياري از شركت‌هاي بزرگ نيز توانستند سهام خود را در سطح جهان در طول شبانه روز عرضه و معامله كنند. به عنوان مثال كمپاني «دايوم» كره‌اي در دسامبر 1999 سهام خود را از طريق بورس كوسداك (Kosdaq) (سئول) به معرض فروش گذاشت، از آن زمان تاكنون كمپاني مذكور با 10 ميليون دلار افزايش، دارايي به ارزش 420 ميليون دلار كسب نموده و توانسته است به عنوان يكي از شركت‌هاي پيشرو كره در زمينه فعاليت‌هاي فناوري پيشرفته محسوب شود. از سوي ديگر سرمايه‌گذاران بين المللي كه در جستجوي بازارهاي جهاني بودند توانستند از اين طريق هرگنه سهامي را در هر جاي جهاني بدون اين كه نيازي به حضور فيزيكي در بازار مورد نظر داشته باشند، معامله كنند.