پايان نامه بررسي فرهنگ تحليلي موضوعي آثار منثور شيخ احمد جامي

در 275 صفحه ورد قابل ويرايش 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                          صفحه    

چكيده­ي فارسي

پيش گفتار........................................................................................................ 7-1

نشانه­هاي اختصاري............................................................................................. 8

فصل اوّل: زندگي و مشرب عرفاني احمد........................................................... 35-9

يادداشت­ها.................................................................................................... 38-36

فصل دوم: مدخل­ها ....................................................................................... 271-39

ابدال.............................................................................................................. 43-40

احسان........................................................................................................... 46-44

اخلاص......................................................................................................... 51-47

ادب.............................................................................................................. 58-52

بيداري........................................................................................................... 61-59

پير................................................................................................................. 66-62

تقوي............................................................................................................. 70-67

تفويض.......................................................................................................... 73-71

توبه............................................................................................................... 79-74

توحيد............................................................................................................ 85-80

توفيق............................................................................................................. 87-86

توكّل ............................................................................................................ 93-88

جذبه............................................................................................................. 97-94

حال ............................................................................................................ 102-98

حرص......................................................................................................... 106-103

حقيقت ...................................................................................................... 110-107

حيرت......................................................................................................... 112-111

خانقاه ........................................................................................................ 116-113

خوف.......................................................................................................... 121-117

درويش....................................................................................................... 126-122

دنيا ............................................................................................................ 130-127

دولت ........................................................................................................ 132-131

رجا............................................................................................................. 136-133

رحمت........................................................................................................ 138-137

روح............................................................................................................ 141-139

رياضت....................................................................................................... 142-144

زهد............................................................................................................ 151-145

سرّ (اسرار).................................................................................................. 155-152

سماع.......................................................................................................... 162-156

شريعت............................................................................................................ 163

شكر............................................................................................................ 167-164

صبر............................................................................................................ 173-168

صوفي.............................................................................................................. 174

طاعت......................................................................................................... 177-174

طلب........................................................................................................... 181-178

عشق .......................................................................................................... 187-182

عقل ........................................................................................................... 190-188

علم ............................................................................................................ 198-191

فقر............................................................................................................. 203-199

قناعت......................................................................................................... 207-204

كرامت ....................................................................................................... 214-208

كشش.............................................................................................................. 215

مؤمن........................................................................................................... 218-215

مجاهدت .................................................................................................... 222-219

محبّت......................................................................................................... 229-223

مريد............................................................................................................ 235-230

معرفت........................................................................................................ 242-236

ناز.............................................................................................................. 246-243

نصيحت ..................................................................................................... 249-247

نفس .......................................................................................................... 253-250

نياز.................................................................................................................. 254

وجد .......................................................................................................... 258-254

وقت........................................................................................................... 263-259

همّت............................................................................................................... 264

هوي........................................................................................................... 266-264

يقين............................................................................................................ 271-267

فهرست منابع و مآخذ.................................................................................. 275-272

چكيده­ي انگليسي

پيشينه­ي تحقيق:

با نگاهي كوتاه به تاريخچه­ي فرهنگ نويسي در زبان فارسي، مي­بينيم كه تا روزگار معاصر، فرهنگ­ها جنبه‌ي عام داشته؛ يعني به يك مقوله يا صنف، دسته و رشته­ي خاصّي اختصاص ندارند. با گسترش دامنه­ي دانش­ها، تكنيك­ها و هنرها، امروزه فرهنگ­هاي اختصاصي در هر رشته از علوم تهيّه شده است؛ به طوري كه بعضي از لغات و اصطلاحات خاصّ آن رشته را در لغت نامه­هاي معمولي نمي­توان يافت .

متون عرفاني نيز از اين تخصّص­گرايي دور نمانده و تاكنون فرهنگ­هاي متفاوتي در اين زمينه به رشته­ي تحرير درآمده است كه برخي از آنان به صورت عمومي، بعضي اصطلاحات عرفان و تصوّف را مختصر يا مفصّل شرح داده­اند و برخي از آن­ها درباره­ي اصطلاحات و تعبيرات يك اثر خاص يا يك نويسنده­ي خاص نگارش يافته است. در ذيل به برخي از آن­ها اشاره مي‌شود:

1-   شرح اصطلاحات تصوّف تأليف سيّد صادق گوهرين (10 جلد)

2-   فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبيرات عرفاني، سيّد جعفر سجّادي (1 جلد)

3-   فرهنگ نوربخش، جواد نوربخش (8 جلد)

4-   فرهنگ اصطلاحات عرفاني، منوچهر دانش­پژوه (1 جلد)

5-   تبيين اصطلاحات و واژه­هاي غزليات عرفاني، احمد حبيبيان (1جلد)

6-   مفهوم و معاني اصطلاحات عرفاني، حسين علي اكبر قوچاني (1 جلد)

7-   فرهنگ اصطلاحات استعاري صوفيه ، شرف الدّين حسيني ابن الفتي تبريزي(قرن هشم) (1جلد)

8-   فرهنگ قياسي عشق و عرفان، مهشيد مشيري (1 جلد)

9-  شناخت شاخص­هاي عرفاني( مجموعه­ي سه رساله از مولانا محمّد طبسي، فخرالدّين عراقي و ملّا حسين فيض كاشاني) (1 جلد)

10-    فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوّف  عبدالرزّاق كاشاني، ترجمه محمّد علي مودود لاري (1 جلد)

11-    فرهنگ اصطلاحات عرفاني ابن عربي، گل بابا سعيدي (1 جلد)

12-    فرهنگ واژگاني ادبي – عرفاني، جمعي از مؤلفان (1 جلد)

13-    فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامي، جمعي از پژوهشگران (1 جلد)

14-    فرهنگ اصطلاحات عرفاني محيي الدّين عربي، ترجمه­ي قاسم ميرآخوري و حيدر شجاعي (1 جلد)

با سيري كوتاه در اين آثار، خواهيم ديد كه همه­ي آن­ها كاملاً تخصّصي بوده و برخي مربوط به آثار منثور و برخي نيز مربوط به آثار منظوم مي­باشند و يا برخي بسيار مفصّل و كامل به شرح اصطلاحات و لغات پرداخته، ولي برخي خيلي كوتاه و مجمل به توضيح واژگان پرداخته و البتّه برخي تنها به آوردن معادل­هاي انگليسي آن­ها اكتفا كرده­اند. در هر صورت مي­توان از همه­ي آن­ها به عنوان فرهنگ­هاي تخصّصي عرفان و تصوّف ياد كرد.

ضرورت و انگيزه­هاي تحقيق:

به گمان بنده، براي آشنايي دقيق و كامل با تمام جوانب افكار و انديشه­هاي يك صاحب اثر، ضروري است كه فرهنگي خاص براي آثار او نوشته شود، چون اثر هر نويسنده يا شاعر در عين تشابه با آثار معاصرانش، تفاوت­هاي زباني و فكري نيز با آن­ها دارد و اين ضرورت در متون نثر عرفاني بيش از بيش جلوه­گر مي­باشد.

با توجّه به اين نكات و همچنين جايگاه عرفاني، ادبي، علمي و اجتماعي شيخ بزرگوار احمد جامي نامقي و تأثير و جايگاه ممتاز اين عارف شهير در خطّه­ي پاك و عارف پرور تربت جام و  تعلّق خاطر اين مريد نوآموز به اين عارف پاك طنيت و اداي دِين به عنوان هم­ولايتي ايشان و نيز پيشنهاد آگاهانه و دلسوزانه­ي استاد بزرگوار جناب آقاي دكتر خواجه­ايم، انگيزه­هايي شد تا در مسير نگارش فرهنگي تحليلي از اصطلاحات عرفاني آثار منثور ژنده پيل احمد جامي نامقي گام بردارم.

روش تحقيق:

روش كار در اين تحقيق به شيوه­ي كتابخانه­اي است. ابتدا پس از مطالعه­ي اجمالي آثار شيخ احمد جام، پنجاه وشش واژه و اصطلاح عرفاني از آثار اين عارف ژنده پيل استخراج و هر يك به عنوان يك مدخل در نظر گرفته شد. با توافق استاد محترم راهنما، چند تن از عارفان و صوفيان پيش و پس از احمد جام انتخاب گرديد؛ از جمله خواجه عبدالله انصاري، احمد غزّالي، عين القضّات همداني، ابوالقاسم قشيري و عزّالدّين كاشاني، سپس هر واژه و اصطلاح در آثار اين عارفان جستجو گرديد؛ در هر مورد، نظر و ديدگاه نويسندگان آن، مورد بررسي و شناخت قرار گرفت و در ادامه، نظر شيخ احمد جام نيز از آثار وي استخراج و سپس در بيشتر موارد به نوعي مقايسه و نتيجه­گيري پرداخته شد. در ضمن در تعريف لغوي و اصطلاحي واژگان از نظرات بزرگان ديگري بجز افراد مذكور نيز استفاده شد تا اثر از ارزش و عمق بيشتري برخوردار گردد. در بعضي از مدخل­ها، مطلبي ذكر نشده و فقط به مدخل ديگري ارجاع داده شده است. دليل اين كار، اين است كه در آثار احمد جام، مدخل­هايي مانند درويش و صوفي، جذبه و كشش، حقيقت و شريعت و... با هم و در كنار هم آمده و شيخ به نوعي مقايسه پرداخته است؛ به اين دليل، ما آن دو را از يكديگر جدا كرده و در يك مدخل كه در ترتيب حروف الفبا پيش­تر قرار مي­گيرد، كامل توضيح داده­ايم و در مدخل ديگر فقط مطلب را به مدخل پيشين ارجاع داده­ايم.  

ناگفته نماند كه كار در زمينه­ي آثار منثور عرفاني احمد جام، بسيار گسترده و مستلزم وقت طولاني بود و نيز به دليل عدم دسترسي به همه­ي آثار اين عارف شهير با موافقت استاد محترم راهنما، اين جستجو و تفحّص در چهار اثر شيخ بزرگوار شامل مفتاح النجات، انس‌التّائبين، روضه المذنبين و سراج السّائرين انجام گرفت.

ساختار پايان نامه:

پايان­نامه­ي حاضر علاوه بر پيش گفتار، شامل دو فصل كلّي است كه در فصل اوّل، زندگي نامه، آثار، ويژگي­هاي نثر در سده­ي پنجم و ششم هجري و مشرب عرفاني و... را در برمي­گيرد. در فصل دوم، پنجاه و شش اصطلاح عرفاني كه از آثار شيخ احمد استخراج، به ترتيب حروف الفبا تنظيم و مرتّب شده و در پايان هم فهرست منابع و مآخذ ذكر شده است.

اميد است كه اين اثر با وجود كاستي­ها و عيب­ها توانسته باشد گامي هر چند كوتاه در راه شناخت جايگاه عارف جليل القدر شيخ احمد جام و آثار وي برداشته باشد؛ لذا با اعتذار تمام، اميدوارم عذر نگارنده از جهت نقايص احتمالي، مسموع واقع افتد.