تحقيق و پژوهش كارشناسي ارشد 

رشته زبان و ادبيات فارسي

بررسي و تحليل حس وطن پرستي در اشعار شهريار و هوشنگ ابتهاج

*ضميمه فايل پاورپوينت اين موضوع در 28 اسلايد

چكيده:

ادبيات فارسي با تاريخ هزار ساله و سير تكاملي خود راه درازي را پشت سر نهاده و با موضوعات مختلف در حيطه انديشه به دوره معاصر گام گذاشته است.و همواره در سير تكاملي خود براي  دست يابي به انديشۀ برتر بيش از پيش پر بار تر بوده است.در دوره بيداري است كه مردم به اين نتيجه مي رسند كه مي توانند در سر نوشت خود و كشور خود دخالت داشته باشند و در تمام مسائل و برنامه هاي حكومتي شركت كنند و حق انتخاب داشته باشند. همچنين آزادي انديشه در اين دوره بيشتر بوده است،و شاعران و اديبان براي مردم و انديشه هاي آنان قلم مي تراشيدند ، و سعي در ايجاد نوعي جهت گيري در ذهن مردم بودند.بي ترديد شهريار در دوره بيداري  پر آوازه ترين شاعر كلاسيك نو معاصر بوده است و اشعار بسياري در مدح ايران و ايراني سروده است و هوشنگ ابتهاج  در اين ميان از نقدينگي هاي اشعار وطني ماست.بي شك در هر جامعه اي دفاع از مليت و هويت افراد به عهده قلم به دستان و سياستمدران مردم گرا بوده است.و در حوزه ادبي ما اين كار به  عهده شاعران و نويسندگان متعهد اخلاق گرا و مردمي سپرده شده است.وقتي سخن از حب وطن و ميهن پرستي به ميان مي آيد نيروهاي ناشي از خيرو شر چيرگي يافته و فضيلت و عدالت و مردانگي مصداق پيدا مي كند.و مرداني پا بر زمين مي كوبند و از هويت ومليت خود دفاع مي كنند.كه حتي حاضرند خون خود را در راه ميهن خود نثار كنند.و بي شك ابتهاج و شهريار در زمره اين بزرگ مردان قرار دارند.و اين دو علمدار اين سنت ديرينه آثاري را به وجود آورده اند كه ما را به ايران و ايراني گره مي زند.و حس ميهن پرستي را در دل ما جاودانه نگه مي دارد. رساله حاضر به بررسي وطن پرستي در آثار اين دو شاعر مي پردازد.و اين پژوهش بر آن است تا عناصر فرهنگ ايراني را در اشعار شهريار و ابتهاج بيان كند.و از راز هاي زيبايي اشعار اين شاعران پرده بگشايد،همچنين بر آن است تا روح وطن پرستي را در دل مردمان به  پرواز در آورد كه  اين امر باعث ارتقاي غرور ايران و ايراني در ميان فرهنگ و جوامع خواهد بود.

 كليد واژگان: شهريار ، ابتهاج ، وطن پرستي ، مليت،ايراني

مقدمه:

شهريار: زندگي

محمد حسين بهجت متخلص به شهريار،فرزند حاجي مير اقا از سادات خشكناب اذربايجان و از وكلاي مبرز دادگستري تبريز در سال 1285 ش در تبريز به دنيا امد.ايام كودكي را كه مصادف با انقلاب آذربايجان بود در قراء شنگل آباد و قيش قران و خشكناب به سر برد.مقدمات را به قرائت گلستان و نصاب در مكتب ده و پيش پدر آموخت و خيلي زود با ديوان حافظ اشنايي يافت،دوره ابتدايي و دوره اول متوسطه و مقداري از ادبيات عرب را در تبريز اموخت.

شهريار در سال 1300راهي تهران مي شود و به تحصيل در رشته طب مي پردازد.چند كلاس را در اين رشته پيمود اما شعر،اصلي است كه همواره بدان پايبند است«مدتي كه در تهران ماندم،ديگرتهراني

شدم.شعر من به زبان فارسي بود و امضايم همان سيد محمد حسين بهجت خشكنابي.در همين ايام بود كه تخلصم را از حافظ گرفتم:وضو گرفتم و حمد و سوره خواندم و رو به قبله نشستم و حافظ را به شاخه نباتش قسم دادم،ديوان را گشودم» آمد:

سحر چو خسرو خاور علم بر كوهساران زد

به دست مرحمت بازم در اميدواران زد

چو پيش صبح روشن شد كه حاصل مهر گردون چيست

بر آمد خندۀ خوش بر غرور كامگاران زد

ومن تخلصم را از بيت آخر گرفتم،

دوم عمر و ملك او،بخواه از لطف حق اي دل

كه چرخ گردون اين سكۀ دولت به نام شهرياران زد

اما كما فكر كردم،ديدم كه براي من سرگشته جوان،لقب شهريار،عنوان بزرگي است،پس فال ديگري زدم:

چرا نه در پي عزم ديار خود باشم

چرا نه خاك سر كوي يار خود باشم

غم غريبي و غربت چو بر نمي تابم

به شهر خود روم و شهريار خود باشم

سيد محمد حسين بهجت تبريزي از اين پس نام «شهريار» را بر خود مي زند و پرواز برفراز گسترۀ

 شعر را با بالهاي خواجۀ شيرازي مي اموزد و به خود شيوۀ چنين پروازي را نويد مي دهد:

شهريارا قلم از خواجۀ شيراز بگير تا ورق  رشك گل و لاله دلكش باشد

شهريار در نتيجه تنگدستي و بر اثر يك عشق بد فرجام نتوانست به تحصيل ادامه دهد و ناچار كمي پيش از دريافت مدرك ديپلم دكتري طب را ترك گفت ودر سال 1310 ش به خدمت دولت در امد و نزديك به دو سال در ثبت اسناد نيشابور و مشهد خدمت كرد.در سال 1314 به تهران باز گشت و وارد شهرداري شد و يك سال به عنوان بازرس بهداري مشغول بود تا در سال 1315 ش به بانك كشاورزي انتقال يافت.(ارمين پور،1382 :509).

فهرست مطالب

عنوان                                           صفحه

چكيده:. 1

مقدمه:. 2

فصل اول:كليّات تحقيق

1-1.اهداف تحقيق. 18

1-2.بيان مسأله. 19

1-3. پيشينه تحقيق. 23

1-4. روش تحقيق. 25

فصل دوم:مباني نظري تحقيق

2-1 . معني و مفهوم وطن و وطن پرستي. 27

2-1-1. وطن. 28

2-1-2. انعكاس اشعار وطن پرستي در آثار شاعران. 29

2-1-3. مردم گرايي. 32

2-1-4. پاسداري از ميهن. 33

2-1-5. همگامي با مردم. 34

2-1-6.ترويج زبان و ادبيات ايراني. 37

2-1-7. هويت گيري تاريخي و جامعه شناختي وطن پرستي در ايران   38

2-2.تاريخچه وطن پرستي درايران. 40

2-2-1. اولين و دومين وطن پرست بعد اسلام. 43

2-2-2. ميهن پرستي و هويت گيري ملي در روزنامه هاي عصر مشروطه   44

2-2-3. حب الوطن در نظر ائمه و قران كريم. 46

2-2-4.پايبندي به اصول و موازين ديني. 47

2-2-5.عفاف و عفّت ورزي. 48

2-2-6. نگاهي به وطني ها. 48

2-2-7.كشور يادهاي يك قوم اصيل. 49

2-2-8. تشبيهي از وطن به نام مادر وطن. 49

2-2-9. آبادي و عمران ايران با رنگ عشق. 50

2-3.نگاهي به ادبيات جديد و قديم با مضمون وطنيت. 51

2-3-1. انديشه قوميت ايراني با مقدمات انقلاب و مشروطيت   55

2-3-2. نخستين جلوۀ قوميت و ياد وطن در شعر پارسي. 56

2-3-3. وطن پرستي و اشتياق. 59

2-4. ارتباط مستقيم دين و مليت در جامعه اسلامي. 59

2-4-1. شعر شهريار تجلي گاه اشعار ميهني و دلدادگي وي به مام ميهن. 60

2-4-2. به صدق كوش كه خورشيد زايد از نفست. 60

فصل سوم:بحث و نتايج

3-1.انگيزه شهريار از سرودن اشعار وطن پرستانه. 63

3-1-1. استقبال شهريار از حافظ شيرازي در قصيده «حماسه ايران»   66

3-1-2.وحدت در اشعار شهريار. 68

3-1-3.فردوسي از ديدگاه شهريار. 69

3-1-4.گريزي به شعر «شيون شهريار». 70

3-1-5.مبارزه با استبداد و خونرويزي در انديشه شهريار   71

3-1-6.ديدگاه جهاني شهريار در رابطه با حس وطن پرستي   71

3-2. انگيزه ابتهاج از سرودن اشعار وطن پرستانه. 73

3-2-1.ايران اي سراي اميد  بر بامت سپيده دميد. 74

3-2-1-1.رهبري در گروه چاووش. 74

3-2-1-2.مرثيه جنگل ، سوگي براي ايران آزاد. 75

3-3. ريشه آزادگي در اشعار شاعران ايراني. 77

3-3-1.نمونه اي از آزادگي در شعر شهريار. 79

3-3-1-1. آزادي با محوريت انقلاب در كلام شهريار. 80

3-3-1-2. پرواز از منظر شهريار در شعر پرواز شهيدان. 81

3-3-1-3. قطعه اي از آزادگي در كلام ابتهاج. 83

3-3-1-4. در كوچه سار شب. 87

3-3-1-5. زنداني بلند ترين شب سال، يلدا. 90

3-3-1-6. تحليلي كوتاه بر شادباش شعري از1357. 93

3-4.هويت ملي. 96

3-4-1.عناصر فولكلور آذربايجان در ديوان شهريار. 97

3-4-1-1. هويت سياسي ايران در اشعار شهريار. 98

3-4-1-2. هويت اسلامي ايران در اشعار شهريار. 100

3-5. شعر جنگ. 100

3-5-1. عشق در مبارزه در آثار ابتهاج و شهريار. 102

3-5-2.اعتراض در آثار ابتهاج و شهريار. 104

3-5-3. مقام شهيد ايران، در شعر ابتهاج و شهريار. 109

3-5-4.اتحاد و پرهيز از تفرقه. 113

3-6. درون مايه هاي اشعار ميهني ابتهاج  و شهريار. 116

3-6-1. اميد و اميد بخشي. 117

3-6-2.درجه التزام و تعهد. 118

3-6-3. ذهنيت حساس و عاطفي با قالب غنايي. 120

3-6-4.توجه به ناهنجاري هاي موجود در جامعه. 121

3-7. عشق به مردم و عشق مردم به شهريار. 125

3-8 . وقايع سياسي روز در شعر ابتهاج. 125

3-9. سقوط ديكتاتوري در شعر ابتهاج. 126

3-10.جمع بندي اين فصل. 127

فصل چهارم:نتيجه گيري و پيشنهادات

4-1.نتيجه گيري. 129

4-2.پيشنهادات. 133

منابع و مأخذ. 134

چكيده انگليسي  137