پايان نامه تصحيح و تحقيق مثنوي‌هاي گنج روان و گلدسته بينش كشميري

چكيده

ميرجعفر بيك متخلص به بينش كشميري در قرن يازدهم در كشمير به دنيا آمد و از همان ابتداي جواني، عمرش را صرف يادگيري خود كرد. اشعار او در مدح پيامبر(ص)، امام رضا و حضرت علي(ع) نشان دهندة ارادت او به شيعيان است همچنين مدح چهار خليفه و اعتقاد به ترتيب خلافت آنها نشان مي‌دهد كه وي در مذهب شيعه تندرو نبوده است. بينش شاعري مثنوي سراست، ولي قصيده وغزل نيز در ديوان او ديده مي‌شود. ديوان بينش شامل يك خمسه، قصايد و غزليات اوست.

گنج روان دومين مثنوي بينش است كه در جواب اسكندرنامه و به نام اورنگ زيب سروده شده است كه شامل 32 بخش و 1087 بيت مي‌باشد. اين مثنوي داستان اصلي ندارد. پس از حمد و سپاس خداوند و پيامبر اسلام از شب معراج و خصوصيات آن سخن مي‌گويد. توصيف شهرهاي كرمان و كاشان را دارد و در چهاربخش از مثنوي، چهار فصل را توصيف كرده و به خصوصيات هر فصل مي‌پردازد و چون نظامي، ساقي نامه را در اشعار خود گنجانده است.

بينش در اين اثر با زباني ساده و روان عقايد و افكار خود را بيان مي‌كند. امّا گلدسته، سومين مثنوي از خمسة بينش كشميري است ولي آن را در برابر ليلي و مجنون نظامي سروده است. اين مثنوي از 28 قسمت تشكيل شده و 990 بيت دارد. بينش در اين مثنوي هم پس از حمد و ستايش خداوند به مدح پيامبر پرداخته نام خلفاي راشدين را مي‌آورد و اورنگ زيب را مي‌ستايد و سخن و كلام حق و آفريده‌هاي او را همچون ماه و زمين مي‌ستايد. حضرت خضر و آدم و ابراهيم را مدح مي‌كند و در ستايش عقل و عشق سخن به ميان مي‌آورد. اين مثنوي هم داستان و تنة اصلي ندارد و بينش، افكار و عقايد و روح لطيف خود را به زبان شعر ترسيم مي‌كند. اين تحقيق كوششي است در راستاي تصحيح و شناسايي دو نسخة گنج روان و گلدسته.

فهرست مطالب

عنوان                                               صفحه

مقدمه 1

فصل اول: معرفي شاعر

مختصري دربارۀ احوال و اشعار بينش كشميري 3

وضعيت علمي شاعر 3

سفرها 4

مذهب شاعر 5

مرگ شاعر 5

ممدوحان شاعر 5

فصل دوم: سبك شاعر

سبك هندي 8

سبك بينش 8

ادب غنايي 9

منظومه سرايي 10

فصل سوم: آثار شاعر

آثار بينش 12

بينش ابصار 12

گنج روان 12

گلدسته 13

مثنوي شور خيال 13

مثنوي رشتة گوهر 13

غزليات بينش 13

قصايد بينش 14

جواهرنامه 14

مقلدان اسكندرنامه نظامي 14

نظيره‌هاي اسكندرنامه 15

مقايسة گنج روان با اسكندرنامه 17

مثنوي گنج روان.....................................................................................................................18

دربارة گنج روان 19

تمثيلات گنج روان 21

ساقي نامه 21

ساقي نامه بينش كشميري 25

تركيبات 27

تصويرسازي هاي شاعرانه 27

سخن 30

شب معراج 30

تفكّر بينش در گنج روان 31

آوردن نام گنج روان در مثنوي 31

آوردن نام بينش در مثنوي گنج روان 33

مختصات خطي گنج روان 33

تركيبات گنج روان 34

اضافة تخصيصي 35

اضافة بياني 35

اضافة تشبيهي 35

اضافة استعاري 35

اضافة اقتراني 36

كاربرد بيان و بديع در گنج روان 36

مهمترين آرايه‌ها در گنج روان 36

تشبيه 36

تشبيه 36

تشبيه جمع 36

تشبيه مفروق 37

تشبيه ملفوف 37

تشبيه تفضيل 37

استعارة مصرحه 37

مجاز 37

تلميح 38

مراعات نظير 38

تكرار 38

كنايه 39

ايهام 39

ايهام تناسب 39

اغراق 39

تضاد 40

حسن تعليل 40

استفاده از اصطلاحات عاميانه 40

استعارة مكنيه 40

تشخيص 40

جناس 41

جناس تام 41

جناس زايد (مذيّل) 41

جناس مركب 41

جناس مضارع 41

جناس اشتقاق 41

ساختار مثنوي گلدسته 42

تقليد از نظامي 43

مقلّدان ليلي و مجنون نظامي 44

نظيره‌هاي ليلي و مجنون 44

مقايسة گلدسته با ليلي و مجنون نظامي 49

دربارة گلدسته 49

تركيبات گلدسته 50

اضافة تشبيهي 50

كاربرد بيان و بديع در «گلدسته» 51

مهمترين آرايه‌ها در «گلدسته» 51

تشبيه 51

استعاره 51

مراعات نظير 51

واج آرايي 52

تضاد 52

اغراق 52

ايهام 52

ايهام تضاد 53

تلميح 53

حسن تعليل 54

جناس گلدسته 54

نتيجه 55

فصل چهارم: مثنوي موسوم به گنج روان و گلدسته

مثنوي موسوم به گنج روان 59

حمد صانع ذوالجلال و مهيمن متعال جلّ جلاله و عمّ نواله 59

حمد حق سبحانه و تعالي اعظم شأنهُ 61

حمد قادر بيچون جلت قدره 63

مناجات به درگاه مجيب الدّعوات اكمل شأنه 64

نعت سيد المرسلين و خاتم النبيين صلّي الله عليه و آله و السلّم 66

نعت سرور كاينات خلاصة موجودات صلي الله عليه و آله و سلّم 68

تعريف صبح سعادت تأثير 70

صفت ليله المواج 71

تعريف براق آسمان سير 73

مناقب خلفا رضوان الله تعالي عليهم اجمعين 76

مدح پادشاه اسلام خاقان عالمگير خلّد الله ملكه و سلطانه 79

تعريف سخن 81

ستايش كلام معجز بيان باري تعالي جلّ قدره 82

تعريف قلم 84

تمثيل 87

تعريف ولايت و شهر كرمان جنّت نشان 87

مدح وزارت و اقبال پناه حشمت و شوكت دستگاه ميرزامحمّد قاسم سلمة الله تعالي 90

تعريف شهر كاشان فردوس نشان 92

مدح سيادت و نجابت دستگاه عزّت و اجلال ميرجمشيد حفظهُ الله تعالي 93

چهار فصل اول تعريف بهار عالم آرا 95

تعريف بنارس 96

فصل دويم تعريف تابستان 96

فصل سيوم تعريف خزان مختلف الوان 97

فصل چهارم تعريف زمستان 99

ساقي نامه 100

خطاب با ساقي 102

خطاب با مطرب 104

تعريف ميخانه 105

ستايش پير مي‌‌

پرستان 106

خاتمه 107

تمثيل 108

مناجات بدرگاه مجيب الدّعوات جلّ جلاله 109

مثنوي موسوم به گلدسته 112

حمد خالق لايزال و مهيمن متعال جلّ جلاله و عمّ نواله 112

مناجات به درگاه ربّ الارباب و مسببّ الاسباب 113

نعت سرور كاينات و خلاصة موجودات صلّ الله عليه و آله 114

مناقب خلفا رضوان الله تعالي عليهم اجمعين 117

مدح امير كبير خاقان عالمگير خلّد الله ملكه و سُلطانه 119

تعريف سخن كه گوهر تابناك خلقت انسانيست 120

ستايش كلام مَيمَنت انجام باري تعالي جلّ جلاله 122

خطاب به آفتاب عالمتاب كه گل سرسبد آسمانهاست 123

خطاب با زمين كه نقطة قلم صنعست 126

تعريف كعبة معظّمه كه قبله‌

گاه ارض و سمات 127

خطاب با ماه عالم آرا 128

خطاب به آتش جهان افروز 129

ثناي حسن كه بهاري است از چمن آفرينش 131

خطاب با مهتر ارباب تجريد خضر صاحب ديد عليه‌

السّلام 132

تعريف عقل كه حلّال مشكلاتست 133

خطاب با مهتر عالم حضرت آدم صلوات الله عليه 135

تعريف عشق كه از ستايش مستغني است 137

خطاب به آسمان كه محيط جملة اشياست 138

صفت دل كه خلاصة خلقت آب و گلست 140

داستان درويس ادهم و شاه ابراهيم 141

صفت باد كه باديه كرد عالم شوقت 144

مدحت روح پاك كه بهار گلشن وجودست. 146

تعريف كشمير جنّت نظير 147

تعريف ولايت پنجاب و شهر دلكش لاهور 149

حكايت 151

تعريف قلم كه اوّلين مدّ خامة قدرتست 156

مناجات به درگاه مجيب الدّعوات و رافع السّموات 157

منابع 161