پايان نامه كارشناسي ارشد فقه و مباني حقوق اسلامي

بررسي ادله ي تقليد از ديدگاه مذاهب خمسه

چكيده:

بحث تقليد عامي از فقيه يكي از مباحث با سابقه و اساسي علم فقه به شمار مي آيد . البته دانشمندان اصول به مناسبت در اصول فقه از آن بحث مي كنند، كه بر اساس آن تقليد در اصول دين جايز نبوده ولي در فروع دين جايز و در شرايطي واجب است . ما  اعتقاد داريم كه تقليد فرد عامي از مجتهد به دليل تخصصي بودن مسائل شرعي، و عدم امكان تحصيل و تحقيق براي عموم مردم و بخاطر دغدغه معيشتي و ساير موارد، واجب است و سير تقليد در ميان شيعه را در مرحله اي توضيح داده

 و گفته ايم كه تقليد در مذهب شيعه از عصر امامان بدليل عوامل متعددي از جمله عدم دسترسي به امامان و تقيه و رازداري براي حفظ دين و دينداران و پديد آمدن مشكلات شخصي و ابلاغ پيام دين و آموزش احكام آغاز شد . امّا موضوع سير تقليد در ميان اهل سنت به علت فراز و نشيبهايي كه داشته به چند مرحله تقسيم شده است. اوّ لين مرحله آن به زمان خلفا و صحابه بر مي گردد كه مردم براي شناخت مسائل شرعي به آنان رجوع مي كردند

در مرحله دوّم كه مرحله بروز مذاهب فقهي بود بعلّت افزايش تعداد راويان احاديث و ظهور اشخاص برجسته علمي در مناطق گوناگون هر يك مذهبي را از نظر فقهي پايه ريزي كردند . اين تعدد مذاهب باعث شد اختلافاتي بوجود آيد . و چه بسا بر پايه يك مذهب عقدي باطل و بنابر مذهب ديگر همان عقد صحيح بود ،همين عامل باعث شد باب اجتهاد بسته شود . تنها از چهار مذهب اهل سنت مالكي، حنفي، حنبلي و شافعي كه در قرن هفتم هجري قمري رسميت يافت مردم تقليد مي كردند و در قرن حاضر دوباره اجتهاد و تقليد به مرحله اوج مجدد خود رسيد و برخي از عالمان اهل سنت به استناد اجماع مسلمين مبني بر جواز تقليد هر يك از صحابه در چهار مذهب را  اعلام كردند و گفتند هر كس مي تواند از هر يك از ائمه مذاهب تقليد بكند .

مقدمه

انسان در همه گزينش هاي خويش و براي رسيدن به مقصود، بايد از آگاهي لازم برخوردار گردد و با كسب علم و معرفت و تحقيق و بررسي ، راه و رسم زندگي فردي ، اجتماعي ، دنيوي و اخروي خويش را مشخص سازد ؛ و چون استعدادها، توانايي ها و آگاهي ها او محدود است و نمي تواند در همه رشته ها و فنوني لازم، تخصص كافي بدست آورد، ناچار است از نظرات ديگران پيروي كند .

بنا بر اين ، براي تكامل فرد و جامعه و سامان گرفتن نظام رفتاري و اعتقادي انسان، تقليد ضرورتي اجتناب ناپذير است . در پرتو تقليد و پيروي از متخصصان و عالمان در هر فن و علمي ، در جامعه انساني و اسلامي، قانون و حق حاكم مي گردد و بي نظمي و هرج ومرج طلبي از جامعه رخت بر مي بندد ، و هر كس در فن و تخصصي كه به او مربوط نيست دخالت و اظهار نظر نمي كند . با توجه به اين امر مهم قرآن كريم مي فرمايد: فَسئَلُوا أَهلَ الذَّكرِ إِن كُنتُم لا تَعلَمُونَ .

حال با توجه به اينكه انسان بسياري از آگاهي ها و رفتارهاي خود را از طريق تقليد فرا مي گيرد ، وجود الگوي شايسته، بهترين راه كار براي كسب آموزه هاي رفتاري و عملي به شمار مي رود . از اين جهت خداوند بر ما منت نهاد و وجود مقدس خاتم پيامبران (ص) و جانشينان معصوم ايشان را به ما ارزاني داشت ، تا اين الگوي متعالي و شايسته افق هاي بلند حيات مادي و معنوي را به روي ما بگشايند و بسان خورشيدي فروزان ، روشنگر راه كساني باشند كه در طريق سعادت وي تكامل بر مي دارند.

فهرست مطالب

عنوان                    صفحه

چكيده     1

مقدمه     3

پيشينه تحقيق        5

اهداف موضوع     9

مسئله تحقيق         9

فرضيه تحقيق       9

روش تحقيق         10

فصل اول: كليات و مفاهيم و تاريخچه   11

1-1مباحثي پيرامون تقليد      12

1-2 تاريخچه موضوع :       13

1-3 مساله تقليد:    19

1-4 مجتهد:          20

1-5 احتياط:         20

1-6 تعريف تقليد از نظر لغت:           21

1-7 تعريف اصطلاحي تقليد: 22

1-8 دعوت قرآن به تقليد:     25       

1-9 تقليد از ديدگاه روان شناسان و جامعه شناسان:           26

1-10 انواع تقليد:   27

1-10-1 تقليد جاهل از جاهل 27

1-11 گونه هاي تقليد كوركورانه و ناصحيح:     28

1-11-1 تقليد از رسوم و آداب ناپسند گذشتگان.   28

1-11-2 تقليد براي كسب شهرت و اعتبار:        29       

1-11-3 تقليد در راستاي منافع حزبي و جناحي:  30

1-10-2 تقليد عالم از جاهل:  31

1-10-3 تقليد عالم از عالم:    31

1-10-4 تقليد جاهل از عالم:  31

1-12 تقليد صحيح و نقش شرايط پيراموني در آن:           32

فصل دوم: بررسي ادله موافقان ومخالفان تقليد     36

2-1 بخش يك :ادله موافقان تقليد        37

2-1-1 سيره عقلاء:            37

2-1-2 دليل عقلي:  38

2-1-3 دليل قرآني :            40

2-1-3-1 آيه نفر:  40

2-1-3-2 آيه  ذكر:             42

2-1-3-3 آيه كتمان:           45

2-1-3-4 آيات نهي از پيروي از ظن و گمان:     47

2-1-4 دليل روايي :           48

2-1-5 اجماع :      50

2-1-6 سيره مسلمين:          52

بخش دوم:ادله مخالفان تقليد    55

2-2 ادله مخالفان تقليد          55

2-2-1 مخالفين از اهل سنت :            55

2-2-2 مخالفين از شيعه (اخباريون)     56

2-2-3 تقليد در اصل دين     60

فصل سوم: شرايط مرجع تقليد            63

3-1 شرايط مرجع تقليد        64

3-1-1 شرط اول: بلوغ        64

3-1-2 شرط دوم: عقل        65

3-1-3 شرط سوم: ايمان       66

3-1-4 شرط چهارم: عدالت   68

3-1-5 شرط پنجم: رجوليت (مرد بودن):          69

3-1-6 شرط ششم: طهارة المولد (حلال زاده بودن)           70

3-1-7 شرط هفتم- حيات (زنده بودن)  72

3-8 ادله اشتراط حيات:        73

3-8-1 اصالت عدم جواز تقليد از ميّت  73

3-8-2 شهرت ،بلكه اجماع بر عدم جواز تقليد از ميّت       73

3-9 ادله قائلين بعدم اعتبار حيات در مفتي:         75

3-9-1 تمسك به اطلاق ادله لفظيه       75

3-9-2 بناء عقلا    76

3-9-3 استصحاب 77

3-10 اعلم بودن مجتهد:       84

 3-11 ادله قائلين به وجوب تقليد از شخص اعلم  85       

3-11-1 اجماع منقول:        85

3-11-2 دليل عقلي:            85

3-11-3 سيره عقلا:            86

3-11-4 اقربيت فتواي اعلم به واقع:    86

3-12 ادله قائلين به عدم وجوب تقليد از مجتهد اعلم:         86

3-12-1 اطلاق ادله لفظيه:   86

3-12-2 سيره متشرعه:       87

3-12-3 لزوم عسر و حرج: 87

3-12-4 بناء عقلاء             89

نتيجه گيري و پيشنهادات      92

نتيجه گيري          93

پيشنهاد:   96

منابع فارسي:        98

منابع عربي:         99